KRAKOWSKA AKADEMIA im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Wydział Architektury i Sztuk Pięknych Kierunek: architektura Mariia Katsan CENTRUM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ W ODESSIE, MIEJSCE SPOTKAŃ LOKALNEJ SPOŁECZNOŚCI WRAZ Z OŚRODKIEM OPIEKI NAD OSOBAMI STARSZYMI I KAPLICĄ EKUMENICZNĄ Praca magisterska napisana pod kierunkiem dr inż. arch. Piotra Wróbla Kraków 2022 r SPISTREŚCI 1. WSTĘP 1 1.1.Wprowadzenie 1 1.2.Celizakrespracy 1 1.3.Architekturatranscendentalna 2 2. CZĘŚĆ STUDIALNA 4 2.1.Dynamikarozwojunurtumodernistycznegowarchitekturzeświątyńkatolickich4 2.2.Wybraneprzykładyrealizacjikościołówkatolickich 4 2.3Dynamikarozwojunurtumodernistycznegowarchitekturzeświątyńprawosławnych 9 2.4Wybraneprzykładyrealizacjicerkwiprawosławnych 11 2.5Inneprzykłady,inspiracje 15 2.6.Skalaobiektów,proporcjeczęścidocałości 20 2.7.Tradycjaczymodernizacjawarchitekturzesakralnej 22 2.8.Architekturaekumeniczna 22 2.9.Tworzenieprzestrzenitranscendentalnej 23 2.9.1.Światło,ciszaiduchowość 24 2.9.2.Naturaiuzdrawianie 24 2.9.3.Sprawiedliwośćspołeczna,dobro 25 2.10.Podsumowanieiwnioski 26 3. O PROJEKCIE 27 3.1.Lokalizacja 27 3.2.Rozwiązaniaurbanistyczneiarchitektoniczne 35 3.3.Rozwiązaniafunkcjonalne 42 3.4.Rozwiązaniakonstrukcyjne,materiałoweiinstalacyjnekaplicy 46 3.5.Dostępnośćdlaosóbniepełnosprawnych 49 3.6.Rozwiązaniaproekologiczneienergooszczędne 50 3.7.Warunkiochronyprzeciwpożarowej 51 3.8.Podstawowedaneliczbowe 52 4. BIBLIOGRAFIA 52 5. SPIS ILUSTRACJI I ICH ŹRÓDŁA 56 6. POMNIEJSZONE PLANSZE PROJEKTOWE 58 1. WSTĘP 1.1. Wprowadzenie Żyjemy w chaosie -pandemia, wojny, gry polityczne, niesprawiedliwość i nierówności ekonomiczne, prześladowania rasowe i etniczne, problemy z ekologią -to dzisiejsze realia ludzkości. Z każdym dniem w naszej cywilizacji pojawia się coraz więcej gniewu i nienawiści. Postęp naukowy i technologiczny dystansuje ludzi od duchowości i przesłania postrzeganie prawdziwych wartości życia. Coraz trudniej jest zachować nadzieję i chęć dążeniadoczegoślepszego. Temat mojej pracy dyplomowej -Centrum Integracji Społecznej w Odessie jako miejsce spotkań lokalnej społeczności wraz z ośrodkiem opieki nad osobami starszymi i kaplica ekumeniczną -jest bezpośrednią reakcją na wydarzenia, które stały się nową rzeczywistością dla milionów ludzi. Centrum zostało zlokalizowane w moim rodzinnym mieście,wktórym sięurodziłamiw którym spędziłamdzieciństwoimłodość. 1.2. Celizakres pracy Głównym celem pracy jest znalezienie optymalnych rozwiązań funkcjonalnoprzestrzennych i estetycznych dla projektowanego zespołu Centrum Integracji Społecznej. Przy opracowaniu projektu skupiono się zarówno na rozwiązaniach architektonicznych jak i urbanistycznych, aby zaproponować spójny układ budynków i zieleni na terenie całego założenia. Harmonijne połączenie z krajobrazem i warunkami naturalnymi odgrywają w tym zadaniuważnąrolę. Celempracy jest teżidentyfikacja ipokazanie możliwości dostępnych w architekturze, które pozwalają na projektowanie obiektów sakralnych, które mają pomagać ludziom odnaleźćwiaręinadziejęnaspokojną przyszłość. W części studialnej poszukiwano odpowiedzi na pytania: w jaki sposób, przy użyciu jakich narzędzi, architektura jest w stanie tworzyć miejsca, które mogą zachęcać ludzi do czynienia dobra? Czy istnieje i czym jest przestrzeń sakralna? Jak ludzie mogą tworzyć miejsca, które podtrzymują, chronią i pozwalają rozwijać w nas to, co najlepsze, z dala od świata, który nieuchronnie nam zagraża i zasmuca? Jestem przekonana, że architektura może tworzyć miejsca,w których czujemysię częściąsakralnejrzeczywistości. 1 Projekt obejmuje zespół budynków Centrum Integracyjnego, jednakże najważniejszą jego częścią jest kaplica ekumeniczna. W przedstawionej pracy badano architekturę sakralną, która ma znaczenie dla duchowości człowieka i jest uznawana za właściwą odpowiedź na jego potrzeby związane z istnieniem sfery sacrum. Próbowano też poszukiwać podstawowych mechanizmów i sposobówoddziaływania tego typu budowli na człowieka tak, aby je zidentyfikować i opisać jako możliwe sposoby realizacji nowoczesnych obiektów kultureligijnego albomiejsckontemplacji. W pracy przeanalizowano także związki elementów współczesnych i tradycyjnych w architekturze świątyń zbudowanych na przełomie XX i XXI wieku. Przedmiotem analiz były przykłady architektury świątyń katolickich i prawosławnych, które miały na celu określenie głównych tendencji rozwojuarchitektury sakralnej. Analizując architekturę każdej epoki i studiując jej historię, można zaobserwować jak zmieniały się stosunki społeczne pomiędzy tolerancją i religijnym współistnieniem z jednej strony, a nienawiścią i dążeniem do dominacjiz drugiej. Relacje te zdają się przybierać formę sinusoidy -pokazującej rosnące i malejące natężenie tych zjawisk. We współczesnym, bardzo zróżnicowanym, pełnym odmiennych wyznań i różnic kulturowych świecie, architekci stająprzed poważnym wyzwaniemw jaki sposóbkształtować architekturę sakralną, aby służyła pokojowej koegzystencji, nie zacieraniu, ale akceptowaniu różnic, nie będąc jednocześnie zarzewiem konfliktów, wzajemnych roszczeń i pretensji. Wyniki badań zastosowanowkoncepcjikaplicyekumenicznejbędącej częściązałożenia. 1.3. Architektura transcendentalna W starożytności ludzie gromadzili się w specjalnych miejscach, aby czcić bogów. Przywiązanie człowieka do świętych budowli spowodowało, że miejsca te zyskały szczególne znaczenie w życiu człowieka. Obiekty sakralne stały się najważniejszym elementem architektury publicznej. Nie zważając na różnice w wyglądzie zewnętrznym i wewnętrznym,celpozostawałniezmienny -wspólnyudziałwrytualnychczynnościach. Jeśli zapytamy naukowców o misję architektury sakralnej, większość z nich zgodzi się, że cele architektury to znacznie więcej niż tylko zagwarantowanie zdrowia i ładu publicznego, bezpieczeństwa i dobra użytkowników budynków. Poza praktycznymi zadaniami zapewniania schronienia i umożliwiania rozmaitych działań, architektura tworzy 2 coś, co jest niewypowiedziane i numinotyczne1, to oddziałuje na człowieka w sposób ambiwalentny jako coś przerażającego i zarazem pociągającego. Od czasów starożytnych architektura pośredniczy między makrokosmosem wszechświata a mikrokosmosem ludzkiego życia2. Oddziela bogów od śmiertelników i występuje jako pośrednik między tymi podstawowymi kategoriami. Jak pisze Julio Bermudez w książce Transcending architecture: „Architektura ma zdolność przekształcania geometrycznych proporcji w uczucia, kamień w łzy, rytuaływobjawienie, światłowwiaręiczaswboską obecność”3. W którym momencie następuje zmiana architektury, po której zwykła przestrzeń staje się święta, transcendentalna, autentyczna? Czy sprawia to wyjątkowa organizacja przestrzeni, minimalizm, formalizm, albo może symbolika? Na pierwszy rzut oka każda z tych cech wydawałaby się wystarczająco dobra, ale po zastanowieniu większość z nas przyznałaby, że „przekraczająca” architektura implikuje coś znacznie głębszego, większego i jakościowo innego. Transcendentalny -znaczy (łac. transcendentalis -‘przekraczający’) przekraczający granice podmiotu(umysłu)poznającegoiodnoszącysiędoprzedmiotupoznania4. Transcendentalna architektura rozważa tajemniczą, głęboką i rzeczywistą moc zaprojektowanych środowisk, aby odnosić się do duchowego wymiaru naszego człowieczeństwa5. Architektura przekraczania granic przedstawia hipotezę, że istnieje „coś” tak rozległego, głębokiego, niezbędnego lub celowego w życiu, że architektura powinna aktywniestudiować,szukaćiwspierać. To„coś” jesttranscendentalne. 1 [hasło:] numinosum, [w:] Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/numinosum;3949006.html, (dostep: 5.06.2022), Numinosum, religiozn. termin wprowadzony do religioznawstwa przez R. Otta, nawiązujący do starorzymskiej koncepcji mocy i woli bóstwa, wyrażonej w pojęciu numen; w ujęciu Otta numinosum jest synonimem pojęcia sacrum, a ściślej zmodyfikowanej wersji pojęcia sacrum rozumianego jako tajemnicza moc, oddziałującana człowieka wsposób ambiwalentny. 2J. Bermudez, Transcending architecture, Contemporary view on sacred spaces, Washington 2015. 3Tamże, s.9. 4[hasło:] transcedentalny, EncyklopediaPWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/transcendentalny; 3988701.html, (dostęp: 5.06.2022). 5W. Wawrzyniak, Sacrum w architekturze, Wrocław 1996. 3 2. CZĘŚĆSTUDIALNA 2.1. Dynamikarozwojunurtumodernistycznegowarchitekturzeświątyńkatolickich Analizując projekty współczesnych świątyń końca XX i początku XXI wieku należy uwzględnić kilka wydarzeń, które wpłynęły na rozwój historii architektury związanej z kultem religijnym. Przykłady kościołówwznoszonych wdrugiej połowie XX wieku dowodzą, że dalekosiężnym skutkiem modernistycznej rewolucji stało się ożywienie poszukiwań nowoczesnej formuły świątyni, odpowiadającej zmieniającym się uwarunkowaniom kulturowym. Impuls ten legł u podstaw przełomu, jaki podjął w Kościele Katolickim II Sobór Watykański. „Jego otwarcie na współczesną rzeczywistość kulturową -przy jednoczesnym pogłębieniu świadomości własnej tradycji -określiły nową perspektywę dwoistości w kształtowaniuarchitekturyświątyńkatolickich”6. Jedna z najbardziej radykalnych i kontrowersyjnych reform liturgicznych była reforma Pawła VI przeprowadzona w 1969 roku. Według niej, kapłan nie powinien stać twarzą do ołtarza, kierując wiernych w modlitwie skierowanej do Najwyższego, a powinien być odwrócony plecami, zwracając się w ten sposób z modlitwą do zgromadzonych. Mark Torgerson -professor w dziedzinie kultu, teologii i architektury na Uniwersytecie Judson w stanie Illinois w swojej książce Greening spaces for worship and ministry, podał następujący pomysł: „celem architekta jest przede wszystkim stworzenie budynku, w którym możliwe jest odprawianie nabożeństw zgodnie z wymogami kultu, a nie dekorowanie. Celem nie jest styl, przeszłość lub teraźniejszość, ale Misteria, prawdziwe przeznaczenie świątyni, dla której jest budowana”, i dalej: „wygląd świątyni, w swoich czystych formach, powinien mieć na celu zbliżenie architektury świątyń katolickich z architekturą budynków użyteczności publicznej, co pomoże zmniejszyć sprzeczność między światem religijnym i świeckim oraz lepiej dopasowaćarchitekturę świątynidośrodowiska miejskiego.”7. 2.2. Wybrane przykłady realizacji kościołów katolickich Reforma koncepcji przestrzeni liturgicznej powstała na podstawie opracowań Johannesa Van Ackena (1922) dotyczącego architektury kościelnej, gdzie autor 6J. Rabiej Tradycja i Nowoczesność w architekturze Kościołów Katolickich, Gliwice 2004, s.78. 7M. Torgerson, Greening spaces for worship and ministry: congregations, their buildings, and creation care, Herndon Virginia, 2012, s. 81. 4 zaproponował centralny model przestrzenny zakładający umieszczanie ludzi wokół ołtarza8. Ten pomysł był inspiracją dla późniejszych budowli, najbardziej symbolicznym z nich był St. Lawrence ChurchwMonachium (1955). il.1,2Emil Steffanand HeinrichKahlefeld,St. LawrenceChurch,Monachium,1955. Zaprojektowana w latach 1950-1955 Kaplica Notre Dame du Haut w Ronchamp stała się punktem zwrotnym w projektowaniu przestrzeni liturgicznych. Le Corbusier przedstawił zupełnie nową, pozbawioną ścisłej geometrii formę,zwięźle wpisaną w środowisko naturalne. W tworzeniu przestrzeni autor zinterpretował hierarchiczną budowę przestrzeni rozwijającej się na osi wschód-zachód, podporządkowując się kanoniczności liturgii. Autor nie wyznaczył sobie za zadanie rytmicznego rozwoju kolumn i stropów do ołtarza, ani też stopniowego rozwoju stropów na osi pionowej od ołtarza do kopuły, jako symbolu nieba, spotykanego w tradycyjnych świątyniach katolickich. 8V. Katona, From Static Space to Dynamic Architecture: The Changing Principles of Contemporary European Church Architecture, artykuł, Budapeszt 2015, https://www.academia.edu/12870888/From_Static_Space_to_Dynamic_Architecture_The_Changing_Principles _of_Contemporary_European_Church_Architecture, (dostęp: 5.06.2022) 5 il.3,4Le Corbusier,Kaplica NotreDameduHautw Ronchamp,Francja, 1955. Zamiast tego przedstawiono nam całkowicie wolną i otwartą przestrzeń rozszerzającą się w kierunku ołtarza, wizualnie zbliżając się do niego. Le Corbusier wykorzystał również w świątyni nietypowe konstrukcje okien, wzmacniając wrażenie mistycznej przestrzeni za pomocą gry światła. Wybitny architekt „prorok modernizmu” -nie był człowiekiem Kościoła, a jego duchowość nie mieściła się w granicach tradycyjnych kanonów religijności. O rzeczywistych motywach inspirujących koncepcję kościoła Notre-Dame du Haut mówi wyznanie samego autora: „potrzeby religii miały bardzo mały wpływ na projekt; forma była odpowiedzią napsychofizjologię uczuć”9. Następna generacja kościołów rozszerzyła listę innowacji o różnorodne konfiguracje sali modlitewnej dla zgromadzonej społeczności. Niezależnie od skali budynku, kolejne budowle kultowe, zachowały w sobie cechy sakralności, ale miały też ascetyczne i radykalne 9Ch. Jencks, Ruch nowoczesny w architekturze,Warszawa 1987, s. 179. 6 dążenia do osiągnięcia nowego wyglądu świątyni dla współczesnego Kościoła. Niektóre z nich posunęły się za daleko, minimalizując symbolikę liturgii w prostym świętowaniu biblijnym. Z tego źródła inspiracji czerpią również próby oryginalnych reinterpretacji układów o wyraźnie stylistycznym rodowodzie. Wyznaczają one kierunek poszukiwań współczesnych koncepcji świątyń, które zachowują znamiona ciągłości w stosunku do tradycjiijednocześnie nawiązują donowoczesnych tendencji warchitekturze. il.5-7MarioBotta,BeatoOdoricoChurch,Pordenone, Italy, 1987–92. Przykładami tego trendu są dzieła Mario Botty: Kościół Beato Odorico, Pordenone; Kościół Świętej twarzy w Turynie we Włoszech; Kościół Błogosławionego Jana XXIII; KatedrawEvry -okrągławplanie,z wyraźnym ściętym dachemizielenią. 7 il.8,9MarioBotta,KatedraZmartwychwstaniaw Évry, Francja,1995. Po wielu epokach, w których piękno odgrywało główną rolę w twórczości artystycznej, wraz z narodzinami XX wieku rozpoczęła się era poszerzenia zakresu jego pojmowania, zaprzeczenia, a nawet wrogości wobec piękna, sztuki, zdobnictwa i ornamentu. W znajdujących sobie z wolna coraz szersze zrozumienie opiniach Horatia Greenougha, Williama Richarda Lethaby’ego, Thorstena Veblena czy Adolfa Loosa ornament pojmowany był jako przypadłość, której stosowanie świadczy o prymitywizmie bądź degeneracji. Loos w swoim zbiorniku esejów „Ornament i Zbrodnia” opisywał rozwój kultury jako drogę od ornamentudobraku ornamentu10. 10A. Loos , Ornament i zbrodnia. Eseje wybrane, tłum. A. Stępnikowska-Berns, Warszawa 2013. 8 W tradycyjnej architekturze sakralnej nie było miejsca na antropocentryzm. Człowiek pozostawał zawsze w cieniu Boga, katedra poprzez teocentryczny charakter przypominała właściwą relację człowieka do Boga. Artystyczne rozwiązania wewnątrz katedry tak kształtowały nastrój wiernych w stosunku do sprawowanej liturgii, by nie mieli oni wątpliwości, że uczestniczą w misterium. Natomiast współczesny kościół staje się miejscem, w którym człowiek nie ma się czuć przytłoczony boską obecnością, ale ma czuć się dobrze. Już rzadziej można zobaczyć zbyt rozbudowany detal i przykuwające uwagę bogactwo. Coraz częściej kościoły pozwalają człowiekowi skupić się na tym, co najistotniejsze – czyli, przynajmniejw teorii –kontakciez Bogiemireligijnym przeżyciu. 2.3 Dynamika rozwoju nurtu modernistycznego w architekturze świątyń prawosławnych Aby zobaczyć dynamikę rozwoju w architekturze prawosławnej na przełomie XX i XXI wieku, konieczne jest opisanie cech i tradycyjnego wyglądu cerkwi na początku XX wieku. Spośród planów, na których buduje się cerkwie najbardziej rozpowszechnione są: plan okrętu (symbol życia na statku), krzyża (symbol Krzyża, na którym poniósł śmierć Jezus Chrystus) i koła (symbol wiecznego trwania cerkwi, jej nieskończoności w czasie). Cechą, która odróżnia cerkiew od innych budynków jest jej przesklepienie kopułami. Kopuła jest symbolem nieba, Boga, świętych i świata anielskiego. Ponadto liczba kopuł nie jest dowolna i ma duże znaczenie symboliczne. Na każdej kopule umieszczony jest krzyż, co oznacza, iż cerkiewoddajechwałęJezusowiChrystusowi 11. Wnętrzecerkwidzielisię na: -Przedsionek (pritwor) – część zachodnia świątyni; w starożytności przeznaczona dlakatechumenówlubinnych ludzipozostających pozawspólnotąwiernych. -Nawa główna z częścią ołtarzową – część środkowa świątyni; miejsce święte przeznaczone dla wiernych mieszczące: anałoj – stolik, na którym znajduje się ikona,prestol -stółwkształciesześcianuiżertwiennik -stółofiarny. 11M. Bondaruk, Nauka o nabożeństwach prawosławnych, Białystok1987,s. 28-29. 9 A-przedsionek,pritwor; B -nawa główna;C -część ołtarzowa;1 -prestol (ołtarz); 2-stółofiarny, (żertwiennik); 3 -górne miejsce;4 -ikonostas;5 -carskiewrota; 6 -drzwi diakońskie;7 -ambona(stopień);8 -soleja; 9 -kliros(chór); 10 -anałój(stolikz ikoną) Cerkwie prawosławne zwykle nie mają ławek z wyjątkiem nielicznych tych pod ścianami, co daje większą swobodę poruszania się wiernych niż w świątyniach katolickich i protestanckich. Ławki bywają w cerkwiach prawosławnych na południu Polski, co wiąże się z wpływami tradycji greckiej. Ściany części środkowej pokryte są ikonami zawieszonymi lub umieszczonymina półeczkach. W cerkwi bardzo istotną rzeczą jest wyznaczenie granicy między obszarem boskim i obszarem ludzkim. Ten pierwszy, to miejsce ołtarzowe (sanktuarium, prezbiterium), symbolizujące niebo. Tam kapłan odprawia msze, tam znajduje się prestol. Ten drugi, to nawa, w której gromadzą się wierni. Najbardziej charakterystycznym elementem w cerkwi jest ikonostas -ściana pokryta ikonami, oddzielająca nawę od prezbiterium (części świętej). Ukrywa ona przed oczyma wiernych tajemnicę Eucharystii. W ikonostasie znajduje się troje drzwi: środkowe (zwane królewskimi wrotami lub świętymi) zastrzeżone są dla kapłana, prawe sądla diakonów,lewe -dlainnych duchownych. Nie ma też organów. Liturgii prawosławnej towarzyszy wyłącznie śpiew chóru. Śpiewy cerkiewne są wspaniałe i uduchowione. W czasie Liturgii stale używa się kadzideł, wierni trzymają długie i cienkie, zapalone świece. Świece takie palą się również na specjalnych stojakach. Architektura prawosławna do dziś charakteryzuje się zupełnie innymi cechami w porównaniu z chrześcijaństwem zachodnim. Swobodny rozwój architektury sakralnej na 10 Wschodzie już od XIX wieku był hamowany przez długie rządy władz, które sprzeciwiały się chrześcijaństwu albo ze względów religijnych, albo ideologicznych. W całym kręgu kultury prawosławnej, po II wojnie światowej w zasadzie tylko Grecji udało się uniknąć przewrotu komunistycznego, natomiast w innych krajach rozwój architektury prawosławnej zatrzymał się ponownie do lat 90-tych i stał się przedmiotem badań nad historią architektury, praktycznie przechodząc od projektowania architektonicznego i poszukiwania nowych rozwiązańdoochronyzabytkówkultury. 2.4Wybraneprzykładyrealizacjicerkwi prawosławnych Cerkiew Prawosławna w Milwaukee, w Stanach Zjednoczonych, zaprojektowana przez Franka Lloyda Wrighta jest przykładem połączenia elementów współczesnych i tradycyjnych. Radialny układ z nawami nawiązuje całkowicie do rozwiązań katolickich Kościołów modernistycznych. Cerkiew jest zamknięta jedną kopułą z Krzyżem umieszczonym nagórze. il.10,11FrankLloydWright,CerkiewPrawosławnawMilwaukee,Wauwatosa,USA, 1961. 11 Okrągły projekt Wrighta reprezentował radykalne odejście od tradycyjnej bizantyjskiej architektury kościelnej, ale zachował koncepcję kopulastej przestrzeni i zawierałsymbole ikoloryzwiązanezgreckąkulturąprawosławną. Jednym z najbardziej niezwykłych zjawisk w architekturze prawosławnej był projekt Cerkwi Greckiej w Zurychu. Drugie miejsce w konkursie na budowę świątyni w 1989 roku zajął projekt światowej sławy architektów Herzog & Meuron. Projekt można nazwać radykalnym pod względem innowacji Cerkwi prawosławnej. Plan budynku opiera się na sześciennym kształcie bez kopuły, elewacje miały być wykonane z półprzezroczystych płyt marmurowych przedstawiających fotograficzne reprodukcje starych ikon. il.12 Herzog&deMeuronChurchinZurich,projektkonkursowy,rzuty,1989. 12 il.13-15Herzog &deMeuronChurchinZurich,projektkonkursowy, modelfizyczny, 1989 Herzog & de Meuron zaproponowali formę domu wewnątrz domu, bez kopuły, z półprzezroczystymi ścianami, co nie zostało zaakceptowane przez przedstawicieli zamawiających władz kościelnych. Projekt architekta Ferreira zdobył pierwsze miejsce i ostatecznie został zrealizowany. On również nie był tradycyjny, chociaż miał kopułę. Zaprojektowany w duchu postmodernizmu, nie był jednak tak radykalny jak projekt Herzoga ide Meurona. Cerkiew wybudowana według projektu Jerzego Nowosielskiego w latach 1992-97 powstała w Polsce w Białym Borze. Kształt świątyni odwołuje się do surowej architektury bazylik wczesnochrześcijańskich. Prosta fasada z trzema drzwiami i wizerunkiem Chrystusa (Veraikon) przypomina ikonostas. Wewnątrz zaś ikonostasu nie ma -zastępują go zaledwie trzy ikony przedstawiające Ukrzyżowanie oraz wizerunki Chrystusa i Marii. Nastrój tworzą intensywne i kontrastowe kolory ścian. Mamy wrażenie, że Nowosielski sięgając do tradycji, odczytuje wszystkie elementy na nowo, reinterpretuje je idąc za swoimi wewnętrznymi przekonaniami,intuicjąiwizjąartysty-malarza. il.16,17Jerzy Nowosielski,Cerkiew w Białym Borze, 1997. 13 Zamiast bogatego bizantyjskiego zdobnictwa jest tylko gra kolorów i form. Próby przekroczenia granicy pomiędzy „cielesnym” i „duchowym", „świeckim" i „świętym", „sacrum" i „profanum". Łączenie sztuki figuratywnej i zgeometryzowanych abstrakcyjnych formtworząniepowtarzalnyirozpoznawalnystyl artysty. il.18JerzyNowosielski,Cerkieww Białym Borze, wnętrze, 1997. Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy we Lwowie została zbudowana w 1997 roku. Nowoczesna, monumentalna i masywna bryła z tradycyjnymi elementami bizantyjskiej architektury ukraińskiej stanowi dziś architektoniczną dominantę dzielnicy mieszkaniowej złożonej z powtarzalnych bloków mieszkalnych wzniesionych w latach 80 za czasów ZSRR. Jest formą kompromisową pomiędzy wiekową tradycją a wyrazem nowych czasów. il.19,20Cerkiew NarodzeniaPrzenajświętszej Bogurodzicy, Lwów,1997. 14 Pomimo głębokiego zakorzenienia w tradycji i symboliki uświęconej wielowiekowym powtarzaniem pewnych rozwiązań, w architekturze prawosławnej nie ma żadnych formalnych zakazów projektowania nowych form i stosowania niestandardowych rozwiązań. Jednakże z powodów historycznych, kulturowych i szczególnego stosunku do tradycji, współczesna architektura cerkiewna zajęła niejako umiarkowaną, bezpieczną niszę, powtarzając wzorce z minionej epoki. Przez 70 lat budowa nowych świątyń była zakazana, a represyjne działania wobec religii na długo pozostawiły w pamięci wiernych ból. Stąd też, po zniesieniu urzędowych zakazów, w naturalny sposób rozpoczęto przywracanie utraconej lub zachowanejwzłym staniearchitektury. 2.5Inneprzykłady, inspiracje Opactwo NovyDvurw Czechach,JohnPawson, 2004 Opactwo Matki Bożej w Nowym Dworze zajmuje 100 hektarów ziem rolnych i lasów, i leży w zachodniej części Czech. Wcześniej w miejscu tym znajdował się zniszczony barokowy dwór i zabudowania gospodarcze, rozmieszczone wokół dziedzińca. W tej konfiguracji powstał główny kompleks klasztorny z odrestaurowanym zabytkowym dworem w skrzydle zachodnim, a pozostałe opuszczone budynki zastąpiono nową architekturą, wśród której dominuje Kościół Opacki. Projekt nawiązuje do XII-wiecznego planu architektury cysterskiej św. Bernarda z Clairvaux, kładąc nacisk na światło, prostotę funkcji, proporcje częścidocałościiklarownośćprzestrzeni. il.21,22Opactwo Novy Dvurw Czechach,JohnPawson,1999-2004. 15 il.23-25Opactwo Novy Dvurw Czechach,JohnPawson,1999-2004. KościółświatławIbaraki, TadaoAndo W związku z tematem kaplicy trzeba też wspomnieć o budowlach sakralnych Tadao Ando. Są wyjątkowo nastrojowe i mają niezwykłą atmosferę stworzoną przez światło. Z powodusilnych inspiracjidziełamiLe Corbusiera Andozbudowałje zbetonu. il. 26,27TadaoAndo, Przestrzeńmedytacji, Paryż, siedzibaUNESCO,1989. 16 BruderKlaus FieldChapel, Niemcy, Peter Zumthor, 2007. Mała kaplica wybudowana w polu jest wyjątkowym dziełem architektury sakralnej. Z zewnątrz jest regularnym prostopadłościennym blokiem z trójkątnym wejściem, natomiast wnętrze ma kształt stożka zwężającego się ku górze. Zwieńczeniem jest otwór, oculus,, przez który wpada do wnętrza światło. Ściany wnętrza powstały z odlania z betonu szalunku ułożonegoz drewniany bali,które powylaniubetonuzostałyspalone. il.28,29Bruder KlausField Chapel, Niemcy, Peter Zumthor, 2007 ChapelinMiljana,Chorwacja, AlvaroSiza Vieira, 2021. Podobnie jak praca Zumthora, kaplica Alvaro Sizy jest bardzo mała. Skromny i ascetyczny prostopadłościan stoi na zielonej skarpie. Z zewnątrz obłożona kamieniem wapiennym, wewnątrz betonowa z widocznymi podziałami szalunku. Światło wprowadza do wnętrza małe okno za ołtarzem. Minimalna funkcja i wyposażenie powoduje, że odwiedzający musiskupićsięnatym, conajważniejsze,na wymiarzeduchowym. il.30,31Chapel inMiljana,Chorwacja,Alvaro SizaVieira,2021. 17 Kaplica wLaskachpodWarszawą,Maciej Nowicki, 1948. Kaplica została zaprojektowana po II wojnie światowej przez wybitnego polskiego architekta dla około 300 osób. Miała stać się element zespołu Ośrodka Szkolno- Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych w Laskach pod Warszawą. Niestety pozostała tylko na papierze. Kaplicę zaprojektowano w nowatorskiej „grzybkowej” konstrukcji żelbetowej. Zewnętrzną ścianę miał tworzyć rodzaj kratownicy, zakończonej pod stropem ciągłym pasem przeszklenia. Ołtarz i ścianę ołtarzową zaprojektowano z betonu. W częściach ścian zewnętrznych zaplanowano witraże12. W tamtych latach kaplica Nowickiego była rozwiązaniemodważnym inowatorskim. il.32-34MaciejNowicki,kaplicawLaskach,projekt, 1948. 12Chapelle a Laski, Pologne, L’achitecture D’Aujoud’hui, 21/1948,s.51. 18 KościółŚw. Jadwigi,RomualdLoegler, Jacek Czekaj,Kraków,1979. Kościół zlokalizowano w bezpośrednim sąsiedztwie Parku im. S. Wyspiańskiego. Połączony jest z dwoma towarzyszącymi budynkami kościelnymi -plebanią i salami katechetycznymi i parafialnymi, tworząc wraz z nimi wewnętrzny dziedziniec. Sam kościół założony został na planie kwadratu. Ma dwa poziomy. Dolny zajmuje kaplica dzienna i sala widowiskowo-teatralna. Obiekt należy formalnie do geometrycznej estetyki późnego modernizmu, z powodu użycia surowego betonu jest bliska brutalizmowi. Widać w nim także wpływy architektury postmodernistycznej. Charakterystyczna jest falująca, pełna ekspresji ściana wejścia głównego, z zamykającą ją wieżą-dzwonnicą w formie częściowo wyciętego walca. il.3 5,36KościółŚw. Jadwigi, Kraków,RomualdLoegler,JacekCzekaj,MarekPiotrowski,1979. il.37,38KościółŚw. Jadwigi,elewacja,detalwykończeniaścianybetonowej. il.45KościółŚw. Jadwigi, wnętrze. 19 ApolloPavilion,VictorPasmore, WielkaBrytania,1969. Dzieło brytyjskiego artysty Victora Pasmore’a, wyrażało ideały wysokiej jakości przestrzeni publicznej i życia społecznego pośród dzieł sztuki. Autor opisał go jako "(…) architektura i rzeźba o czysto abstrakcyjnej formie, przez którą się chodzi, w której się zatrzymuje i na której się bawi, wolny i anonimowy pomnik, który dzięki swojej niezależności może przenieść aktywność i psychologię miejskiej wspólnoty mieszkaniowej na płaszczyznę uniwersalną”13. Projekt składa się z dużych geometrycznych brył o płaszczyznach z białego betonu. Jedyną ozdobą są dwa murale. Konstrukcja zlokalizowana jest w parku nad małym jeziorkiem, które występuje oprawą geometrycznego monumentu Pasmora. W swojej pierwotnej formie Pawilon stanowił łącznik dla pieszych między dwiema częściamizwykłego angielskiegoosiedlamieszkaniowego. il.39ApolloPawilon,VictorPasmore, WielkaBrytania,1969. 13A.Goodchild, Grieve A.,Crippa E., Victor Pasmore: Towards a New Reality, Lund Humphries, 2016,s.15. 20 2.6. Skalaobiektów,proporcje części docałości Do najważniejszych zadań architekta należy znalezienie właściwej skali dla projektowanego obiektu. Jedną z metod uzyskania dobrego rezultatu jest studiowanie skali w naturze i posługiwanie się miarami już istniejących, dobrze odbieranych budynków. Projektując Centrum Integracyjne starano się znaleźć właściwą skalę dla obiektów poszukując dobrych wzorców w architekturze Krakowa i Odessy. Poniżej budowle, które posłużyłydozaprojektowania miejscapobytuosóbstarszych wraz zmieszkaniamipersonelu. il.40Analiza skali obiektów użytecznościpublicznej. Opracowaniewłasne. 21 2.7. Tradycja czymodernizacjaw architekturze sakralnej Projektant budynku sakralnego zawsze staje przed konkretnym pytaniem, jaka powinna być architektura świątyni w XXI wieku, która spełnia współczesne wymagania architektoniczne i społeczne, zachowując jednocześnie wymagania obowiązującej liturgii. Jedna grupa architektów ciągle wierna jest ideom modernizmu przekonując, że nowe koncepcje architektoniczne, artystyczne i kompozycyjne pomagają architekturze świątyń rozwijać się i przystosowywać do nowych warunków14. Wynika to z przekonania, że porzuciliśmy już wszystkie języki architektoniczne, którymi posługiwali się autorzy przed pierwszą połową XX wieku. Druga grupa sprzeciwia się ignorowaniu bogactwa architektonicznego zdobytego przez wieki, próbując jedynie na nowo interpretować tradycyjną architekturę świątyń w zakresie ich znaczenia i formy15. Ważna jest również postawa kapłanów, kościelnych władz i hierarchii oraz wiernych, którzy ze wznoszonych świątyń korzystają. Tutaj najczęściej przeważają postawy konserwatywne, dążące do powtarzaniaznanych zprzeszłościrozwiązań. 2.8. Architektura ekumeniczna Warto zauważyć, że w większości religii nie ma jednej fundamentalnej ani jakiejś zasadniczej formy przestrzeni liturgicznych. Chociaż myślimy o minaretach islamu i gotyckich katedrach katolicyzmu, w całej historii wiele sakralnych przestrzeni łatwo zmieniało swoje zastosowanie, raz służąc jednej religii a raz innej, w zależności od panującej władzy. Przykładem może być Partenon, który służył greckiej Atenie a później stał się świątynią muzułmańską, podobnie w rzymskim Panteonie antyczne rzeźby zostały zastąpione chrześcijańskimi obrazami, sama architektura natomiast pozostała bez zmian i do dziś pełni tę samą,uniwersalnąrolę. Na początku XIX wieku w kręgach kościołów protestanckich pojawił się ruch religijny dążący do rozwinięcia bliższej współpracy i lepszego zrozumienia pomiędzy różnymi tradycjami chrześcijaństwa. Ruch ten, nazywany ekumenicznym, miał sprzyjać dialogowi i umożliwiać współpracę opartą na wzajemnym zrozumieniu i tolerancji, 14 V. Katona, From Static Space to Dynamic Architecture: The Changing Principles of Contemporary European Church Architecture,Budapeszt 2015, s.79. 15 J. Bermudez Architecture, Culture, and Spirituality, Washington 2016. 22 propagować porozumienie, a w dalszej perspektywie przywrócenie jedności doktrynalnej, sakramentalnej i organizacyjnej chrześcijan. Celem miało być również nawiązywanie dialogu izbliżeniedoniechrześcijaniniewierzących16. W dzisiejszym świecie istnieją już ekumeniczne formy przestrzeni liturgicznej. Na lotniskach, w centrach handlowych, szpitalach, więzieniach, szkołach i budynkach rządowych istnieją przestrzenie, które można nazwać pokojami wszystkich religii. Pomieszczenia te są zwykle puste, z minimalistyczną architekturą i wystrojem wnętrz, w którym ludzieróżnych wyznańmogączcić swoichbogówluboddaćsię chwiliskupienia. Zbiór esejów J. Bermudeza „Transcending Architecture” opisuje, w jaki sposób nasza współczesna cywilizacja zaostrzyła poczucie egzystencjalnej pustki i bezsensowności17, i że potrzeba przestrzeni „duchowej" lub „transcendentalnej" nie może być bardziej znacząca. W zdigitalizowanym świecie, w którym ludzie stale żyją w nieustannym hałasie i natłoku informacji, potrzebna jest przestrzeń do refleksji, medytacji i ciszy. Duchowość w architekturze staje się najważniejsza, można ją wyodrębnić jako ogólną cechę z tradycyjnych religii. Nowa rola takiej architektury będzie związana z przestrzenią, która tworzy poczucie spokojuiciszy, dajepoczucie harmoniiipogodzenia człowieka zeświatem. 2.9. Tworzenieprzestrzenitranscendentalnej Zwykle myślimy o duchowości w architekturze w odniesieniu do określonych typów budynków takich jak kościoły, kaplice, mauzolea czy krematoria. Ta architektura celowo wyraża swój duchowy wymiar poprzez rozmyślne, celowe przywoływanie doświadczeń lęku i oddania wobec autorytetu, tajemnicy życia i śmierci, bezczasowości lub życia pozagrobowego. Doświadczenie sacrum, miejsca szczególnego -świętego, implikuje poczucie transcendencji. Można jednak zapytać, czy doświadczenie świętości jest wyłącznie konsekwencją użycia określonego języka symbolicznego, odrębnych konwencji i typologii lub innych zasad. Czy odrębny symboliczny język form jest warunkiem wstępnym doświadczenia duchowości lub świętości? Jakie są warunki i składniki doświadczenia świętości i jaka jest rola człowieka -twórcy i odbiorcy -w tego typu architekturze? Architektoniczne doświadczenie wyjątkowości, świętości może powstać dzięki grze światła i cienia, skali obiektu oraz dekoracjom malarskim, rzeźbiarskim i artystycznym detalom. 16[hasło:]ekumenizm, [w:] Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/ekumenizm; 3897167.html, (dostęp: 5.06.2022). 17BermudezJ. Transcending architecture, Contemporary view on sacred spaces,Washington 2015. 23 Nawet naturalne sceny lub krajobrazy mogą wywołać głębokie przeżycie dzięki swojej wyjątkowejatmosferze luboświetleniu18. 2.9.1.Światło,ciszaiduchowość Louis Kahn często mówił i pisał o świetle i ciszy jako najgłębszych cechach empirycznych w architekturze. Światło i cisza są także -można tak powiedzieć -inicjatorami i pośrednikami sacrum. Dla Kahna światło jest dawcą wszelkiej obecności. Wszelka materia w naturze, góry, strumienie, powietrze i my sami, jesteśmy stworzeni ze światła -tak więc światło jest naprawdę źródłem wszelkiego bytu19. Iluminacja jest z pewnością najbardziej subtelnym i emocjonalnym środkiem wyrazu architektonicznego -może wyrażać równie delikatne i głębokie emocje, od radości do melancholii, od błogości po smutek. Światło i cień kształtują przestrzeń jako kompozycję geometryczną, a ich interakcja nadaje przestrzeni rytm i poczucie skali. Iluminacja kieruje naszymi ruchami i uwagą, tworzy hierarchię punktów skupienia i znaczenia. Światło, jego specyficzna alchemia, może również pośredniczyć w odczuwaniu ciężaru, wagi lub nieważkości. W kaplicy Le Corbusiera w Ronchamp ciemność i ciężar przestrzeni pod wiszącym zakrzywionym dachem z betonu potęguje bogate oświetlenie przez przebitą ścianę południową, w czasie gdy światło przesiewane przez wiele warstw złożonych systemów oświetleniowych, dociera downętrza. 2.9.2.Naturaiuzdrawianie Idea, że ludzie i Ziemia żyją we wzajemnym związku, a kontakt z naturą jest korzystny lub nawet uzdrawiający dla człowieka, od dawna jest ważną intuicją wyprzedzającą rozumienie i wyniki badań naukowych. W ostatnich latach coraz więcej dowodów empirycznych potwierdza, że kontakt z naturą, zwłaszcza z roślinnością, ma korzystny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne człowieka. Powoduje niższe ciśnienie krwi, zmniejszone napięcie mięśni i dobry nastrój. Ziemia, życiodajna gleba, jest godna naszej uwagi, a nawet szacunku, czci. Prace w ogrodzie, w tym sadzenie i uprawa roślin, od warzyw po drzewa w parku i w lesie, są działaniami terapeutycznymi i są wskazane dla wszystkich: dla dzieci, osób dorosłych i starszych. Aktywność fizyczna związana z uprawą 18I. Zaknic, N. Pertuiset, Le Corbusier: Journey to the East, Cambridge, Mass. 1987. 19L. Kahn , Between Silence and Light: Spirit in the Architecture of Louis I,Boston 1985,s.20. 24 roślin daje ochronę przed chorobami i leczy wiele schorzeń. Lasy i ogrody uprawiane wspólnie przynoszą korzyści zarówno lokalnym, małym społecznościom jak i całym dzielnicomimiastom20. 2.9.3.Sprawiedliwośćspołeczna,dobro Duchowość definiuje się jako „proces ludzkiego życia i rozwoju skupiający się na poszukiwaniu poczucia sensu i celu, ładu moralnego i dobrostanu; z samym sobą, w związkach innymi ludźmi, innymi istotami, wszechświatem i ostateczną rzeczywistością. .zy istnieje architektura, która może wywoływać w człowieku dobro? To dzięki stworzeniu przestrzeni sakralnej architektura daje największą nadzieję sprawiedliwości społecznej i duchowości. Tworząc architekturę, która ma wyzwalać w ludziach dobro nie powinniśmy zapominać o tym, że człowiek jest również istotą biologiczną, dla której jedną z pierwotnych potrzeb jest kontakt z naturą. Nie mniej ważnym aspektem w kształtowaniu stabilnej psychiki jest udział w życiu grupy, społeczności. Arystoteles, a za nim wielu innych myślicieli twierdzi, że człowiek jest istotą społeczną. Oznacza to, że człowiek nie może żyć poza pewną zbiorowością, społeczeństwem, w którym zaspokaja swoje potrzeby jako indywiduum, osoba, korzystając z możliwości rozwoju. Społeczeństwo jest potrzebne jednostce do określenia życiowych celów, sposobu funkcjonowania na co dzień oraz dostarczenia wzorów, według których mapostępować. Ośrodek opieki nad osobami starszymi, hospicjum, dom samotnej matki, dom dziecka lub centrum charytatywne -są to miejsca, których głównym celem jest niesienie pomocy i okazywania życzliwości potrzebującym. Przestrzeń o wymiarze duchowym, sakralnym, pojawia się wtedy, gdy robimy to nie z potrzeby bycia szlachetnym lub kierując się miłosierdziem, ale z prostego uznania, że wszyscy jesteśmy połączeni, wszyscy jesteśmy członkamitejsamej jednejwielkiejrodzinyludzkiej. 20A.Bellow, K. Brown , J.Smit, Health Benefits of Urban Agriculture, http://www.foodsecurity.org/ UAHealthArticle.pdf, (dostęp:5.06.2022) 25 2.10. Podsumowanieiwnioski Patrzącnaprzytoczone przykłady możnawyciągnąć następującewnioski: -W kwestii stylu i formy -obecnie mamy sytuację podobną do okresu XIX-wiecznego eklektyzmu, w którym każdy typ budynku -w ramach postmodernistycznej wolności wybrał swoje preferencje stylistyczne: lotniska wybrały tak zwany styl high-tech, centra biznesowe rozwijają się w kierunku neo-modernistycznym, budynki mieszkalne naśladują minimalizm, aarchitektura prawosławna, jako główną cechęwyróżniającą wybrała historyzm. -Nie ma żadnych zakazów czy teologicznych przeszkód, aby w architekturze sakralnej prawosławnej stosować tylko tradycyjne formy planów i brył budynków cerkwi, sklepienia w kształcie kopułitp. -Ważnymi elementami tworzenia nastroju skupienia i atmosfery każdej przestrzeni sakralnej jest światło i cisza. Dlatego ważne jest przemyślane projektowanie otworów w budynkach i akustykiwewnętrzach. -Duże znaczenie w architekturze sakralnej ma zamierzona skala budowli. Może być albo ludzka i kameralna, albo ponadludzka, monumentalna. Ważne są również proporcje części przestrzenisakralnejdocałościzałożenia. 26 3. OPROJEKCIE 3.1. Lokalizacja Teren wybrany do projektowania jest zlokalizowany w strefie przybrzeżnej Odessy, portowego miasta leżącego w południowo-wschodniej części Ukrainy. Odessa przez całą swoją historię ukazywała światu bardzo różne oblicza. Była niewielką zapomnianą twierdzą, zbudowanym praktycznie od podstaw nowoczesnym miastem, miastem ludzi pracowitych, przedsiębiorczych, ale także żądnych bogactwa i przestępców, "miastem bohaterskim" i wreszcie modnym kurortem. il.41CentrumOdessyzlotu ptaka,il.42SchodyPotiomkinowskie,Odessa Klasycystyczne budowle z XVIII wieku i nawiązująca do klasycznego stylu architektura późniejsza sprawią, że najstarsza część Odessy przypomina stolice europejskie jak Paryż, Rzym czy Wiedeń. Jako miasto portowe, będące centrum międzynarodowego handluiwymiany idei,jego ulicezazwyczaj tętnią życiem. 27 il.43HotelBristol,Odessa. il.44Pasaż,kostiumarchitektoniczny,Odessa il.45Port,Odessa. il.46LatarniaWoroncowa,Odessa W XIX wieku Odessa pełniła funkcję głównego portu regionu Morza Czarnego. W tym czasie należała do najbogatszych i najszybciej rozwijających się miast Europy Wschodniej. Obecnie Odessa jest największą bazą floty morskiej i największym portem Ukrainy. Podobnie jak w wielu innych miastach Ukrainy, w Odessie występują poważne problemy formalno-prawne w dziedzinie planowania, które hamują rozwój miasta i powodują chaos. Do niedawna Odessa była jedynym miastem w Ukrainie, które nie miało genplanu 28 miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (genplan -w języku ukraińskim: plan główny, plan ogólny)21, a więc podstawowego dokumentu określającego rozwój miasta określającego budowę nowych budynków, wyburzenia, rekonstrukcje, wytyczanie nowych dróg, terenów zieleni i innych rodzajów działań obejmujących rozwój obszarów miejskich. Miasto funkcjonowało zgodnie z dokumentem uchwalonym jeszcze w 1989 r., który nie odpowiadał już współczesnym realiom. Wraz z rozpadem ZSRR w 1991 roku sytuacja się zmieniła. Przepisy istniejącego miejscowego planu były po prostu ignorowane a ziemia stała się przedmiotem wolnego handlu. Prywatne firmy budowlane wznosiły nowe budynki na swoich własnościach w sposób niekontrolowany, bez uwzględnienia potrzeb miasta i jego mieszkańców. Tereny nadbrzeżne, miejskie parki i skwery, były zagrożone przez zabudowę wieżowcamiicentramihandlowymi. Dopiero w roku 2015 Rada Miasta przyjęła plan zagospodarowania na który Odessa czekała wiele lat. Działka dla projektowanego założenia zlokalizowana w strefie wybrzeżnej przeznaczonej dla zabudowy niskiej, jednorodzinnej. Teren ten może być proponowany do przyjęcia przez władze miasta do użytku publicznego, nie dla zysku osoby prywatnej, ale dla dobramiastaijegomieszkańców. il.47 MPZP,Odessa(162,4km2) 21 [hasło:] genplan, [w:] Educalingo, https://educalingo.com/pl/dic-ru/genplan, (dostęp: 5.06.2022) 29 il.48MPZP, Kraków (327km2) obrys Odessynałożonydlaporównania skalimiast,opracowaniewłasne Działka dla projektowanego założenia znajduje się na obrzeżach miasta i ma bezpośredni dostęp do plaży. Od strony wschodniej otacza je Morze Czarne, a od północnej, lądowej, zabudowa jednorodzinna. Zabudowa dzielnicy to głównie budynki niskie, powstałe wlatach 90-tych. 30 il.49PlanOdessy, centrummiastailokalizacjaprojektu,opracowaniewłasne 31 il50 Działka,lokalizacjaprojektu,zdjęciesatelitarne,opracowaniewłasne 32 Wzdłuż wybrzeża, oprócz zabudowy jednorodzinnej, znajdują się małe domy wakacyjne, sanatoria i przystanie jachtowe. Dzika piaszczysta plaża z lagunami i zatokami rozciąga się na długości kilku kilometrów. Miejsce to tętni życiem zwłaszcza od kwietnia do października,kiedy nadmorzemtrwasezonletni. il.51-53 fot. zdjęciadziałki,archiwumwłasnyautorki Uwagę turystów najbardziej przyciągała malownicza zatoka z drewnianą latarnią morską, która nie była użytkowana, pełniąc funkcję atrakcji turystycznej. W 2015 roku, zgodnie z decyzją Rady Miasta, latarnia została zburzona. Na jej miejscu można obecnie zobaczyć śladyfundamentówipozostałości domulatarnika. il.54,55 Zdjęciadziałkizrobionew2014roku,widoknalatarnięmorską W latach 90. ubiegłego wieku ta część miasta była bardzo popularna wśród mieszkańców Odessy. Ciche spokojne wybrzeże zaczęło przyciągać uwagę osób bardziej przedsiębiorczych i deweloperów, co doprowadziło do intensywnej zabudowy pasa wybrzeża. Początkowo działki były dość duże, przestrzegano granic zabudowy i wymagań przepisów budowlanych, utrzymywano duże odległości między budynkami, ale z roku na rok zabudowa stawała się coraz gęstsza, wychodząc poza ustalone granice. W ostatnich latach cały teren zaczął przypominać chaotyczne,przypadkowe slumsywdzierające się ażna plażę. 33 il.56-58fot.zdjęciawybrzeżaz2010,2017i2018roku,archiwumwłasnyautorki W niektórych miejscach brzeg był tak zabudowany, że pod wpływem obciążenia zaczął osuwać się do morza. Przy dużych opadach wierzchnia, piaszczysta warstwa terenu jest mocno nasiąknięta wodą, której naturalną filtrację w głąb klifu utrudnia gęsta zabudowa. Na skutek tego górna warstwa terenu ześlizguje się w kierunku morza. Obciążenia generowane przez budynki usytuowane blisko klifu spowodowały, że cały obszar powoli pogrąża się w wodzie. Samorząd postanowił powstrzymać ten proces i całkowicie wyburzyć dzielnicę dzikiej zabudowy. Dziś w tym miejscu ponownie znajduje się spokojna piaszczysta plaża, która pokazuje, jak ważne jest odpowiedzialne podejście do budowania na terenach przybrzeżnych. 34 3.2. Rozwiązaniaurbanistyczne iarchitektoniczne Projektowane założenie Centrum Integracji Społecznej składa się z czterech obiektów kubaturowych. Są one ułożone na głównej osi projektu ciągnącej się od południowegozachodu na północny-wschód, zaczynającej się głównym wejściem i wjazdem na teren zespołu, przechodzącej przez wszystkie budynki, a kończącej się przy wieży/pomniku/latarni morskiej. il.59Szkic,opracowaniewłasne Pierwszym obiektem zespołu jest dom opieki dziennej, rodzaj ogólnodostępnego domu spotkań czy domu kultury. Jest to budynek na rzucie prostokąta zlokalizowany z południowo-zachodniej strony działki. Jest on przeznaczony dla wszystkich osób w różnym wieku, jednak głównie dla osób starszych, w pełni sprawnych, aktywnych, przychodzących do ośrodka i wracających do swoich domu. Mogą tu bywać sami, ale też z dziećmi czy z wnukami. Drugi obiekt to kwadratowy budynek z wewnętrznym dziedzińcem zaprojektowany dla celów opieki nad osobami starszymi. Pokoje stałego i czasowego pobytu zaprojektowano od strony zachodniej i południowej. Program przewiduje pokoje opieki specjalistycznej pod nadzorempersonelu medycznego,jednakżeniejest tofunkcja szpitalna. Kolejnym elementem zespołu Centrum Integracji jest kaplica ekumeniczna, której gospodarzem będzie przedstawiciel .erkwi Prawosławnej22. Budynek ma formę 22UkraińskaCerkiewPrawosławnaPatriarchatuKijowskiego. 35 prostopadłościanu położonego zdecydowanie na osi wschód-zachód. Zamykająca kompozycję wieża pełni symboliczną rolę pomnika pamięci. Rozświetlona w nocy przypominastojącątutajwcześniejlatarnię morską. il.60Rzutparteru,opracowaniewłasne Wszystkie obiekty łączy zadaszone przejście na poziomie pierwszego piętra. Wzdłuż głównej osi poprowadzono ścieżki, rampy i promenady, które prowadzą przez cały teren aż na plażę. Na terenie Centrum znajdują się ogródki do uprawy warzyw i owoców, park z drzewami, plenerowa siłownia, miejsce spotkań wokół ogniska. Wjazd na teren i parking przed wejściem na 60 miejsc postojowych znajdują się z południowo-zachodniej strony działki. Podjazd gospodarczy rozwiązano od strony północnej. Ponad 50% powierzchni całego terenu zajmują tereny zielone. Założenie posiada utwardzony układ dróg pożarowych wokółbudynków,wjazdypożarowe zlokalizowanezpółnocnej ipołudniowejstronydziałki. Rozwiązania architektoniczne Głównym celem projektu było stworzenie przestrzeni, która mogłaby oddziaływać na ludzi w pozytywny sposób. Plan zespołu i poszczególnych budynków ukształtowano za pomocą prostych brył geometrycznych, zarówno w planie jak i układzie przestrzennym. Podstawowym materiałem jest beton w różnych jego odmianach (pod względem składu i wykończenia), głównie konstrukcyjny i architektoniczny. Jako uzupełnienie zastosowano tynki, okładziny drewniane i z innych materiałów. Ważnym elementem architektury jest skala, która była przedmiotem osobnych badań. Wszystko to razem ma wywoływać oczekiwane odczuciaiemocje. 36 Projektowany zespół składa się z czterech obiektów kubaturowych, umieszczonych wzdłuż głównej osi, skierowanej w stronę morza. Powstała forma to układ rozsuniętych brył, które dzięki kompozycji w istocie tworzą jedną całość. Forma architektoniczna nie ukrywa, ale w jakiś sposób pokazuje na zewnątrz podstawowe funkcje każdego budynku. Niektóre elementy wyraźnie wskazują na sposób użytkowania: ukierunkowanie wschód-zachód wskazuje pośrednio na obiekt sakralny; wewnętrzny kwadratowy dziedziniec -na miejsce zamieszkania, tutaj jest to miejsce z pokojami dla osób starszych, podobnie jak elewacja z podziałami na balkonach wskazuje na indywidualne pokoje mieszkalne, duże otwory okienne i przeszklenia -wskazują na przestrzenie z funkcją społeczną (klub, siłownia, sala ćwiczeń, sala koncertowa itd.). Architektura stara się odnosić z szacunkiem do otoczenia. Rytm pionowych elementów fasad wprowadza porządek, jednocześnie zmienna odległość między nimiróżnicujekompozycjęiwzmacniaczytelnośćpoziomówfasad budynku. il.61Schematpowstawaniabryły, opracowanie własne Stosowanie betonu pomaga w osiąganiu i podkreśleniu pewnej monumentalności architektury całości, która wyrażona jest w wymownej i prostej geometrii, opartej o podstawowe figury bryły. Nie przeszkadza to w żaden sposób w uzyskiwaniu wrażenia kameralności wnętrz, gdzie widać ludzką skalę i przyjazne materiały. Różne faktury i sposoby wykończenia płaszczyzn -gładkie, dzielone poprzez szalunek, nieobrobione (surowe) oraz zodciśniętym wzoremmatryc -podkreślającharakter każdego budynku. 37 il.62Szkice, poszukiwaniekompozycji,opracowaniewłasne Ściany budynku opieki nad osobami starszymi wykończono jasnym prawie białym betonem. Elewację kształtują elementy prefabrykowane na tarasach w postaci cienkich ścianek oddzielających ustawionych pod różnymi kątami. Rytm betonowej elewacji, symetria i zwartość układu daje wrażenie różnorodności i wielości bez zbędnego nadmiaru. Pionowe okna z odpowiednim szkleniem oraz zewnętrzne i wewnętrzne żaluzje zapobiegają nadmiernym zyskom ciepła. Wydzielono również miejsce na doniczki z roślinami wzdłuż tarasu. il.63Budynekopiekinadosobamistarszymi,południowa elewacja,opracowaniewłasne Budynek kaplicy ekumenicznej odwołuje się do tradycyjnej kompozycji architektury sakralnej dzięki osiowości planu i ułożeniu na kierunku wschód-zachód. Natomiast forma budynku, neutralny betonowy prostopadłościan nie odpowiada tradycyjnemu kostiumu architektonicznemu obiektów sakralnych. Minimalistyczny, surowy budynek na rzucie 38 prostokąta -nie powinien z zewnątrz budzić u zwiedzających skojarzeń, że jest to obiekt religijnyipowodować uprzedzeń. il.64Kaplica ekumeniczna,widokzlotu ptaka,opracowanie własneil.65Dziedzinieckaplicy, opracowaniewłasne Po wejściu na ścisłe terytorium kaplicy, człowiek znajduje się w ogrodzonym przez wysoki mur dziedzińcu, gdzie zaczynają na niego oddziaływać: skala, proporcje, materiał, cisza. Prawie wyizolowana od świata zewnętrznego osoba zacznie skupiać się na wewnętrznych doznaniachidoświadczeniach. 39 Wchodząc przez wąską szczelinę do wnętrza kaplicy widzimy pierwszą formę symboliczną -wznoszącą się spiralnie do samego stropu wstęgę, która kończy się otwartym okulusem, przez które widać niebo. Forma ta jest wynikiem dążenia do uniknięcia tradycyjnej kopuły i wielokrotnego przekształcania jej formy. Wykonana z betonu „kopuła” pokryta jest od wewnątrz warstwą złota. Przenikające przez okulus światło rozprasza się i delikatnie podświetla drugi symbol wnętrza -ikonostas. Tradycyjnie ten charakterystyczny prawosławny element wygląda jak wysoka ozdobna pokryta ikonami ściana oddzielająca ołtarz od reszty świątyni. W projekcie również jest ikonostas, ale pełni on tylko symboliczną rolę, dlatego w niektórych miejscach zamiast ikon jest pustka, przez którą przenika światło dzienne. Głównasala kaplicyjestotwarta, nieogrzewana. il.66Kaplicaekumeniczna,widokodśrodka,opracowaniewłasne il.67Roboczymodelfizycznykaplicy,opracowaniewłasne Obok niej zaprojektowano mniejsze pomieszczenie, zamknięte, ogrzewane. W nim ludzie mogą pomodlić się, posiedzieć w ciszy patrząc na zewnątrz przez wielkie okno. Aby wzmocnić poczucie połączenia człowieka z naturą zdecydowano o wycięciu otworu we wschodniej części muru zewnętrznego. Dzięki temu będzie można patrzeć na morze nawet siedząc wewnątrz kaplicy. Opracowany detal architektoniczny pokazuje jak uzyskano właściwy kadr widoku w taki sposób, aby żaden z odwiedzających na zewnątrz nie przesłaniałwidoku. 40 il.68Kaplicaekumeniczna,pomieszczeniedlamodlitw,opracowaniewłasne il.69Detalkaplicy,opracowaniewłasne Fasady odlewane z betonu w szalunkach deskowych, oddają naturalny rysunek i fakturę drewna z odwzorowaniem słoi a nawet defektów desek, „zabrudzeń” w postaci trawy i wynikających z niedoskonałości technologii pęcherzyków powietrza. Szary beton eksponuje swązmiennąnaturęukazującróżnąbarwęw odcieniachszarościiszorstkąfakturę. il.70Kaplicaekumeniczna,dziedziniec,opracowanie własne 41 Domu opieki dziennej zaprojektowano w podobnej stylistyce co sąsiednie budynki. Duże, ale o różnych wymiarach otwory okienne na płaszczyznach elewacji, stanowią elementy kompozycyjnej gry geometrią płaskich i kubicznych form. Jasny kolor betonu oraz proporcje elementówstwarzająszanse,żearchitekturabędziejasna iczytelna. il.71Centrumintegracjispołecznej. fragmentelewacjizachodniej,opracowaniewłasne 3.3. Rozwiązaniafunkcjonalne . Domopiekidziennej Projektowane wielofunkcyjne Centrum ma na celu zaspokojenie potrzeb w zakresie opieki zdrowotnej, zapewnienia ciągłej edukacji i różnych form rozrywki, a w konsekwencji wspieranie osób starszych i ich rodzin. Centrum ma stwarzać także szansę na rozwijanie pełnego potencjału umiejętności ludzi, wymianę doświadczeń i integrację wszystkich pokoleńbez względunastatusspołeczny czymajątkowy. 42 Dwukondygnacyjny budynek zlokalizowany przy wjeździe na działkę zaprojektowany na rzucie prostokąta o wymiarach 50x30m. Realizując założenia programowo-funkcjonalne, na parterze zaprojektowano strefę wejściową -hol, recepcję, pomieszczenia sanitarne, w dalszej części salę fitness, pomieszczenia rehabilitacyjne, strefę rozrywki oraz salę wielofunkcyjną dla 80 osób (miejsce koncertów, przedstawień, prelekcji, akcji charytatywnych). Na piętrze zlokalizowano pokoje administracyjne pracowników, kawiarnię z widokiem na morze. Pomieszczenia techniczne i gospodarcze zlokalizowano w pomieszczeniach na piętrze. W zachodniej stronie budynku zaprojektowano wyjście do ogrodu gdzie umieszczono otwartą siłownię, miejsca spotkań przy ognisku, miejsca pikników oraz ogródkidouprawy warzyw,drzew ikrzewówowocowych iozdobnych. Pomiędzy strefami funkcjonalnymi stałego zaplanowano przejście na poziomie +1, które w formie krytej kładki łączy dwa budynki, zapewniając widok na całość założenia z różnych perspektyw. il.72Centrumintegracjispołecznej, rzutparteru ipiętra,opracowaniewłasne . Budynekopiekinadosobamistarszymi Podstawową funkcją budynku będącego rodzajem „domu seniora”, jest opieka nad osobami starszymi. Będą oni mieszkali w pokojach dwu i jednoosobowych. Przewidziano również pokoje dla osób wymagających specjalnej opieki medycznej, jednakże nie w formie szpitalnej. Jak powiedziano celem ośrodka jest integracja ludzi żyjących w różnego rodzaju związkach, a więc nie rozdzielanie osób starszych znajdujących się w różnym stanie i 43 kondycji psychofizycznej aż do czasu, kiedy jest to konieczne. Obiekt ma dawać możliwość pobytu i opieki nad ludźmi w warunkach zbliżonych do domowych. Opiekę nad mieszkańcami będą sprawowały osoby stałego personelu oraz wolontariusze przebywający w ośrodku przez jakiś czas. Opiekę lekarską zapewni lekarz odwiedzający ośrodek regularnie, dostępnytakże wraziepotrzebywczasie całodobowego dyżuruzdalnego. Budynek na planie kwadratu o wymiarach 50x50 metrów ma trzy kondygnacje: dwie nadziemne i jedną podziemną. Układ z wewnętrznym dziedzińcem i biegnącą dookoła niego komunikacją odwołuje się do założeń klasztornych. Nie występują one w tak zdecydowanych formach w zespołach cerkiewnych, jednakże doceniając ich wartości przestrzenne i funkcjonalne zastosowano je w projekcie. Wnętrze budynku widocznie dzieli się wyraźnie na dwie części: północną i południową. Od strony południowej znajdują się pomieszczenia na pobyt ludzi, w których przeszklenia wytwarzają energię oraz wprowadzają do wnętrza światło. Natomiast od strony północnej zaprojektowano pomieszczenia praktycznie nie wymagające światła dziennego (zapleczejadalni,pomieszczeniagospodarcze, techniczne). Na parterze znajdują się pomieszczenia pobytu stałego i czasowego, jadalnia z zapleczem kuchennym, pokoje wypoczynkowe, biblioteka z czytelnią. Na piętrze zaprojektowano apartamenty z małym aneksem kuchennym dla personelu i odwiedzających. Wyróżnia się kilka funkcjonalnych układów pokoi dla pensjonariuszy, które zależą od liczby osób w pokoju i stopnia samodzielności. Aby odwiedzający mogli w pełni cieszyć się okolicą i jej widokami, zaprojektowano taras, do którego dostęp mają pokoje znajdujące się od strony południowej. Obiekt ten ma zapewniać swoim mieszkańcom maksymalny komfort, kontakt z innymi ludźmi, możliwość odizolowania się a także kontakt z naturą. Przewidziano możliwośćwyjściaz pokoinawewnętrznydziedziniecpoprzezbiegnącydookoła korytarz. il.73Budynekopiekinadosobamistarszymi, rzutpiwnicy,parteruipiętra,opracowaniewłasne 44 •Kaplica ekumeniczna Za pomocą kładki-mostu, rodzaju architektonicznej promenady na poziomie +1 odwiedzający mogą dostać się na teren kaplicy ekumenicznej. Długi zadaszony łącznik kończy się spiralnymi schodami, które stanowią formalny akcent na dziedzińcu kaplicy. Kaplica jest miejscem świętym dostępnym dla wszystkich, bez względu na wyznanie czy stosunek do religii. Funkcjonalnie kaplica ekumeniczna składa się z dwóch pomieszczeń otwartej sali głównej i zamkniętej sali skupienia. Większe pomieszczenie głównej sali jest przeznaczone dla wiernych podczas nabożeństw i dużych świąt prawosławnych, podczas których ludzie mogą podchodzić do ikonostasu i uczestniczyć w liturgii lub tylko obserwować ją23. Pomieszczenie dużej sali jest otwarte, nieogrzewane. Sala ekumeniczna natomiast jest ogrzewanym mniejszym kameralnym pomieszczeniem dostępnym dla wszystkich. Chwila skupienia, wyciszenia i koncentracji myślipotrzebna jest każdemu. Szaty, stroje,świece, kadzidła iinnysprzętbędąprzechowywanezaikonostasem,wsaligłównej. il.74Kaplicaekumeniczna,rzut parteru,piętra,przekrójielewacje, opracowaniewłasne 23 Kapłan Cerkwi Prawosławnej sprawujący liturgię, [hasło:] pop, [w:] https://pl.wikipedia.org/wiki/Pop_(kap%C5%82an), (dostęp: 5.06.2022), Pop(zgr.papas(......))–dawne określenie kapłana w Cerkwi prawosławnej i katolickich Kościołach wschodnich, w średniowieczuużywane także wobec księży rzymskokatolickich. Obecnie pop to duchowny, ksiądz prawosławny lub greckokatolicki[1].Jesttoterminogólnosłowiański,odpop.-a,stądteżwwęgierskimpap,zapożyczoneprawdopodobnie ze staro-wysoko-niemieckiego pfaffo („kapłan”). W języku staropolskim słowu ksiądzodpowiadał właśnie pop (np. w Psałterzu floriańskim 70, 77; 109,5; 131,9; 131,17, czy Pirzwy popLasota – Sylwester I[pirzwy – pierwszy, Lasota – odłac. silvester – leśny] w „Pieśni o Wiklefie”)do IIpołowyXIVwiekuwMałopolsceinaŚląskuidopierwszejpołowyXVIwiekuwWielkopolsceiMazowszu(…). Wierni prawosławni w krajach słowiańskich używają określenia batiuszka (biał. .......)lubotiec(ros.....)zimieniem.Jegożonatomatuszka.Wregionach,gdziedominujetradycjaukraińska (Łemkowszczyzna, dawna Galicja), spotyka się czasem określanie księdza tytułemjegomość(ukr.........),ajegożony–jejmość(ukr.......). W 1774 cesarzowa Maria Teresa Habsburg zmieniła na terenie Galicji nazwę Kościołakatolickiego obrządku bizantyjsko-ukraińskiego z „unicki” na „greckokatolicki”, zakazano równieżstosowaniaokreślenia„pop”narzeczksiędzaiproboszcza. 45 3.4. Rozwiązaniakonstrukcyjne, materiałowe iinstalacyjne kaplicy 3.4.1. Rozwiązania konstrukcyjne Posadowieniebudynku Płyta fundamentowa wraz ze ścianami piwnic i stropem nad piwnicami żelbetowa, posadowiona na palach. W sytuacji gdy działka ma spadek a grunt jest nasiąkliwy i istnieje niebezpieczeństwo osuwisk, dobrym rozwiązaniem jest wykonanie fundamentów na głębokich palach. Pale sięgają w głąb gruntu i przenoszą ciężar budynku na jego bardziej wytrzymałe warstwy nośne a także (za sprawą tarcia) na powierzchnie boczne pali. W budynku podpiwniczonym konieczne jest wykonanie wzmocnienia ścian fundamentowych i piwnicznych w postaci żelbetowych słupów. Wzmocnienie zabezpieczy ściany przed odkształceniem w wyniku bocznego naporu gruntu od zewnątrz. W celu zmniejszenia nasiąkliwości i ochrony przed korozyjnym działaniem związków chemicznych zawartych w wilgotnym gruncie ściany fundamentowe obustronnie impregnuje się emulsją asfaltowokauczukową (izolacja pionowa). Konstrukcja ścian zewnętrznychiścianywewnętrznej Ściany zewnętrzne zaprojektowano jako żelbetowe dwuwarstwowe składające się z konstrukcyjnej warstwy nośnej jako ściany wewnętrznych i warstwy zewnętrznej, elewacyjnej. Zakłada sięwykończenie obuwarstw wjakościbetonu architektonicznego. Ze względu na ograniczoną grubość układanego materiału izolacyjnego z przyczyn technologicznych, warstwa konstrukcyjna takiej ściany powinna również wykazywać dobre własności ciepłochronne, aby możliwe było uzyskanie niskiego współczynnika przenikania ciepła. Ściany zewnętrzne w kaplicy zaprojektowano w konstrukcji typu sandwich, która składają się z izolacji termicznej umieszczonej między wewnętrzną i zewnętrzną wylewką betonową. Rozwiązanie to zostało zaprojektowane w celu uzyskania jednolitego wyglądu elewacjiścianwewnętrznychizewnętrznych. W związku z założeniami architektonicznymi i dążeniem do uzyskania efektu betonu architektonicznego dokonano przeglądu stosowanych rozwiązań w literaturze technicznej przedmiotu (Detail: Concrete Technology, 2016) Spośród sposobów uzyskania izolacyjności 46 termicznej poprzez ocieplenie zewnętrzne i okładziny wiszące, ocieplenie wewnętrzne oraz typusandwich, wybrano toostatnie. Fasady odlewane w szalunkach deskowych (lub płytowych z wysokiej jakości wodoodpornej sklejki, lub w szalunkach mieszanych -deskowych i płytowych), oddają naturalny rysunek i fakturę szalunku z zamierzonymi punktowymi odwzorowaniami słoi, układu i defektów desek, odciskami okolicznej roślinności, zatopionymi w betonie kamieniamizterenu działkioraz technologicznymi pęcherzykamipowietrza. Konstrukcja stropodachu Podłożem pod pokrycie dachowe jest monolityczna płyta stropowa na powierzchni której ukształtowano spadek (min. 3%) umożliwiający samoczynny, grawitacyjny spływ wody. Dach odwrócony jest zwieńczony attyką wzdłuż ścian zewnętrznych, której wysokość wynosi min. 30 cm. w najniższych miejscach. Atrakcyjnym sposobem na użytkowanie dachu odwróconego będzie utworzenie na jego powierzchni warstwy, pozwalającej na zasianie trawylubżwiru. 3.4.2. Rozwiązania materiałowe Przegrody budowlane Warstwyprzegródbudowlanych wgopisównarys. rzutu1:50inarys. detalu Posadzkiwpomieszczeniach żywiczne wkolorzeszarym Szklenie Szklenie świetlika dachowego w części cerkiewnej -przeszklenie warstwowe zespolone, klejone ze szkła bezpiecznego, dwukomorowe, na konstrukcji wsporczej ze szkła konstrukcyjnego. Szklenie dużego okna widokowego w części ekumenicznej -przeszklenie warstwowe, dwukomorowe +szyba klejona. Zestaw owłaściwościach termicznych iakustycznych. Drzwi wewnętrzne drewniane, z litego dębu, warstwowe izolowane termicznie, wyposażonewsamozamykacze, odpornena działanie czynnikówzewnętrznych. 47 Drzwiewakuacyjne, dodatkowe „ukryte”, okładzina betonowa na konstrukcji stalowej, warstwowe izolowane termicznie, uruchamiane instalacją pożarową, poruszane mechanicznie siłownikamielektrycznymi,konstrukcja indywidualna. 3.4.3. Rozwiązania instalacyjne W projektowanej zabudowie przewidziano wyposażenie obiektów w następujące instalacje: -wodyużytkowej docelów bytowych ipożarowych, -kanalizacjisanitarnej, -kanalizacji wody szarej (wody zużytej do mycia i kąpieli powtórnie używanej w urządzeniachsanitarnych) -kanalizacji wody deszczowej (wody gromadzonej w zbiornikach do powtórnego wykorzystania douprawy roślin), -kanalizacjiwodydeszczowejrozsączanejw terenie iodprowadzanejpozateren, -gazoweji/lubpompciepładocelów grzewczych, -elektrycznej zasilania urządzeńioświetlenia, -elektrycznej fotowoltaicznej, -teletechnicznej – sieci strukturalnej, BMS (Building Management System), SAP system alarmu pożaru, DSO (dźwiękowego systemu ostrzegawczego), CCTV (telewizji dozorowej),telewizjisatelitarnej. Większość pomieszczeń technicznych przewidziano w poziomie piwnic. Niezbędne urządzenia wymagające dostępu do powietrza zewnętrznego (agregaty wody lodowej) przewidziano na najwyższych kondygnacjach, jako wbudowane w gabaryty budynków. Dla pomieszczeń siłowni, sali koncertowej oraz stref fizjoterapii, takie pomieszczenia przewidzianona poziomiepiętra. Oświetlenieelektryczne pomieszczeńwbudowane wwarstwy ścian. Wszystkieinstalacje wbudowane wwarstwy ścian. 48 Ogrzewanie częściekumenicznejpodłogowe. Kanaływentylacjinawiewnejiwywiewnejprowadzone podposadzką. Wyposażeniewnętrz: Ikonostas -konstrukcja drewniana z wzmocniona elementami stalowymi, pokryta złotempłatkowym. Ławki w części ekumenicznej drewniane, z litego drewna dębowego, zaimpregnowanego i dwukrotnie lakierowanego. Zabezpieczone przed działaniem warunków atmosferycznych. Dominującykolorwkaplicy tokolorjasnyszarykolor betonuarchitektonicznego. Elementywyposażenia wkolorzenaturalnym drewna. Elementymetalowe zestalinierdzewnej matowej. Kolor złoty na betonowym płaszczu świetlika, zatarty do efektu „starego złota”, impregnowany, odpornynaopady atmosferyczne. 3.5. Dostępnośćdla osóbniepełnosprawnych Wszystkie obiekty projektowanego założenia są dostosowane dla osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami. Oprócz rozwiązań wymaganych przepisami w budynkach i zagospodarowaniu terenu zastosowanozasadyprojektowania uniwersalnego. Na parkingu przed budynkiem zaprojektowano miejsca parkingowe dla niepełnosprawnych. Wejście do obiektów możliwe jest z poziomu terenu. Ze względu na duże zróżnicowanie wysokości terenowych przewidziano ścieżki, których spadek nie przekraczadopuszczalnejwartości5%. Wszystkie pomieszczenia higieniczno–sanitarne zaprojektowano zachowując wymagane pole wolnej przestrzeni manewrowej o wymiarach 1,5 m x 1,5 m. Pomieszczenia WC i łazienki przeznaczone specjalnie dla niepełnosprawnych wyposażono w specjalne urządzenia, uchwyty, sygnalizację przywoławczą typu call-hear, ważne z punktu widzenia 49 dostępności i bezpieczeństwa pomieszczenia i urządzenia zaopatrzono w opisy w języku Braille’a. W budynku opieki nad osobami starszymi przewidziano pokój, który w pełni dostosowany jest do użytku dla osób poruszających się na wózku. Dodatkowo ten budynek jak i dom pobytu dziennego wyposażony został w windę o wymaganych wymiarach kabiny minimum 1,1 m x 1,4 m. Wszystkie drzwi zewnętrzne i wewnętrzne mają wymaganą szerokość,min. 90cmwświetleościeżnicy. 3.6. Rozwiązaniaproekologiczneienergooszczędne Rozwiązania budowlane: zastosowanie materiałów budowlanych pochodzących z miasta i okolicy o wysokim stopniu recyklingu, brak materiałów sprowadzanych z odległych miejsc, zastosowanie materiałów termoizolacyjnych i przeszkleń w wysokich parametrach izolacyjnych. Rozwiązania architektoniczne: zwarta bryła, osłony i żaluzje ochraniające przed nadmiernymi zyskami ciepła od promieniowania słonecznego, niewielkie przeszklenia od północy, duże od południa i zachodu, taras zacieniający od południa, kładka-promenada na piętrzeodpołudnia,podcieńodpółnocy. Urządzenia i instalacje: zbiorniki wody deszczowej, instalacja „wody szarej”, kolektory słoneczne (do podgrzewania wody użytkowej), ogniwa fotowoltaiczne (do produkcji energii elektrycznej), instalacja ogrzewania wykorzystująca ze względu na duży dostępny teren gruntowe pompy ciepła, lokalne kotły opalane biomasą i/lub grzejniki przepływoweelektryczne. Urządzenia aktywne sterujące pozyskiwaniem i zużyciem energii: zintegrowany system BMS automatycznie nadzorujący oświetlenie, zyski ciepła od promieniowania słonecznegozapomocąsterowania systememżaluzjiiosłonprzeciwsłonecznych. 50 3.7. Warunkiochronyprzeciwpożarowej Wprojekcie zastosowanopolskieprzepisydotyczące ochronyprzeciwpożarowej. Poszczególne budynki zespołu zaliczono do kategorii zagrożenia ludzi i klas odpornościpożarowej: Budynek Kategoria zagrożenia ludzi Klasa odporności pożarowej Dom opieki dziennej ZL II „B” Budynek opieki nad osobami starszymi ZL II „B” Kaplica ZL I „B” ZL I -zawierające pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób niebędących ich stałymi użytkownikami, a nieprzeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się. ZL II -przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, takie jakszpitale, żłobki, przedszkola, domy dla osób starszych. Stosownie do klasy odporności pożarowej budynków przewidziano klasy odporności ogniowej elementów budynków (konstrukcję nośną, stropów, dachu, ścian zewnętrznych i wewnętrznych). We wszystkich budynkach zespołu zapewniona jest wymagana długość dróg oraz przejść ewakuacyjnych, z zachowaniem odpowiednich odległości. Przewidziano instalację hydrantową wewnętrzną. Ze względu na występującą kategorię zagrożenia ludzi ZL I w projektowanym budynku zapewniono drogę pożarową o szerokości 4 m oddaloną od tych obiektów w odległości 5m. Wewnętrzne klatki schodowe przewidziano jako osobne strefy pożarowe, z których zapewnione jestwyjście na zewnątrzobiektu. Ponieważ budynek kaplicy może pomieścić powyżej 50 osób, zaprojektowano dwa wyjścia ewakuacyjne oddalone od siebie o min. 5m (osiowo): przez otwór drzwiowy stały i przez otwór drzwiowy „ukryty”, ale trwale oznaczony, uruchamiany automatycznie przez sygnalizacjępożaru zainstalowanąw kaplicywraziezagrożenia. Droga pożarowa zewnętrzna biegnie wzdłuż całego zespołu w odległości od 5 do 25 modbudynków ima szer. 4m. Przewidziano instalację hydrantową zewnętrzną z hydrantami do poboru wody do celów gaśniczych. 51 3.8. Podstawowedaneliczbowe Powierzchniazabudowy: 5336m2 Powierzchniaużytkowa:9242m2 Liczbakondygnacji:2 Największawysokość budynku:12,4m Wysokośćkondygnacji wświetlestropów:3m 52 4. BIBLIOGRAFIA . Anderson R., Sternberg M. Modern Architecture and the Sacred, Religious Legacies and Spiritual Renewal,London2020. . Architektura Sakralna,„A&B” 10/2009. . BellowA.,BrownK.,SmitJ., Health Benefits of Urban Agriculture, http://www.foodsecurity.org/UAHealthArticle.pdf,(dostęp:5.06.2022) . Bermudez J., Transcending architecture, Contemporary view on sacred spaces, Waszyngton2015. . Bermudez J., Architecture, Culture, and Spirituality,Waszyngton2016. . Bielak-Zasadzka M., Dąbrowska M., „Kształtowanie przestrzeni obiektu hospicjum w odpowiedzi na potrzeby behawioralne jego użytkowników” [w:] Potrzeby osób starszych, t. 3, red. Beata Komar, Anna Szewczenko, Gliwice 2017, s. 42-52, https://delibra.bg.polsl.pl/dlibra/publication/48246/edition/44102/content?ref=L3B1Y mxpY2F0aW9uLzgzMDI3L2VkaXRpb24vNzM5MDE,(dostęp:5.06.2022). . Bogdan M., Miejsce ołtarza i tabernakulum w architekturze wnętrza kościelnego po Soborze Watykańskim II, Builder 12/2021,s.16-22,https://builderscience.pl/ resources/html/article/details?id=224941&language=pl,(dostęp:5.06.2022) . BondarukM., Nauka o nabożeństwach prawosławnych, Białystok1987. . Chapelle a Laski, Pologne, L’achitecture D’Aujoud’hui,21/1948. . Concrete Technology,„Detail”,6/2016. . Dobricyna I., From postmodernism to non-linear architecture: Architecture in the context of modern philosophy and science.pdf (dostęp:14.07.2022) . Ecclesiastical Building,„Detail”,9/2004. . EncyklopediaPWN,https://encyklopedia.pwn.pl(dostęp:5.06.2022). . Educalingo,https://educalingo.com/pl/dic-ru/genplan(dostęp:5.06.2022). . Gibson W., BIG, Bjarke Ingles Group, Formgiving. An Architectural Future History, Taschen2020. . GoodchildA.,GrieveA.,CrippaE., Victor Pasmore: Towards a New Reality, Lund Humphries,2016. . JencksCh., Ruch nowoczesny w architekturze,tłum. Morawińska A., Pawlikowska H., Warszawa1987. . JunHee K., Young-Chan Y., Composite Behavior of a Novel Insulated Concrete Sandwich Wall Panel Reinforced, Seoul 2015, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28787978/(dostęp:5.06.2022). 53 . Kahn L., Between Silence and Light: Spirit in the Architecture of Louis I, Boston 1985. . Katona V., From Static Space to Dynamic Architecture: The Changing Principles of Contemporary European Church Architecture, Budapeszt 2015. https://www.academia.edu/12870888/From_Static_Space_to_Dynamic_Architecture_ The_Changing_Principles_of_Contemporary_European_Church_Architecture, (dostęp:5.06.2022) . Knauff M., Podstawy projektowania konstrukcji żelbetowych i sprężonych według Eurokodu 2, Wrocław 2006. . Kosenkova A. K., The main directions of modern church architecture: the construction of Orthodox churches in Poland at the turn of XX -XXI century.pdf (dostęp:13.07.2022) . KowalskiK., Projektowanie bez barier – Wytyczne, Warszawa 2016. . Loos A., Ornament i zbrodnia. Eseje wybrane, tłum. Stępnikowska-Berns A., Warszawa 2013. . Petrov-Spiridonov N., Korotaev N., Religious and philosophical boundaries of an architectural type of modern orthodox church”, Moscow architectural Institute, Moskwa2006. . Rabiej J., Tradycja i Nowoczesność w architekturze Kościołów Katolickich, Gliwice 2004. . Rosier-Siedlecka M., Posoborowa architektura sakralna,Lublin1980. . Torgerson M., Greening spaces for worship and ministry: congregations, their buildings, and creation care,Herndon 2012. . Turbasa J., Ukryte Piękno, Architektura Współczesnych Kościołów,Warszawa2019. . WąsC., Antynomie współczesnej architektury sakralnej, Wrocław2008. . Wawrzyniak W., Sacrum w architekturze,Wrocław1996. . Wróbel P., Reprezentacje przestrzeni miejskiej w fotografii powietrznej jako narzędzia badawcze w edukacji architektonicznej [w:] Architektura Miasto Piękno, t. 2,red. A. Jasiński,M. Skaza,Kraków2022,s. 333-344. . Węgrzyn M., Wydłużanie życia ludności a problem zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego,„StudiaEkonomiczne” 167/2014. . ZaknicI.,PertuisetN., Le Corbusier: Journey to the East,Cambridge,Mass. 1987. Akty prawne 54 . Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie; Dz.U. 2022poz. 1225 . RozporządzenieMinistraSprawWewnętrznychiAdministracjizdnia24lipca2009r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych; Dz.U. 2009nr124poz. 1030 Filmy . Architecture of Infinity,ChristophSchaub,2018. 55 5. SPISILUSTRACJIIICHŹRÓDŁA il.1,2EmilSteffanandHeinrichKahlefeld,St. LawrenceChurch,Monachium,1955 [https://www.laurentius-muenchen.de/ueber-uns/oratorium/] il.3,4Le Corbusier, KaplicaNotreDameduHautw Ronchamp,Francja,1955, [ https://www.bryla.pl/kaplica-notre-dame-du-haut-w-ronchamp-wyjatkowa-architektura-sakralna-le-corbusiera-ikony-architektury ] il.5-7MarioBotta,BeatoOdoricoChurch,Pordenone, Italy, 1987–92, [https://divisare.com/projects/452396-mario-botta-stefano-maniero-chiesa-del-beato-odorico] il.8,9MarioBotta,KatedraZmartwychwstaniaw Évry, Francja,1995,[https://cathedrale-evry.net/textes/polski.htm] il.10,11FrankLloydWright,CerkiewPrawosławnawMilwaukee,Wauwatosa,USA, 1961, [https://wrightinwisconsin.org/annunciation-greek-orthodox-church] il.12 Herzog&deMeuronChurchinZurich,projektkonkursowy,rzuty,1989, [https://spyskrapbook.tumblr.com/post/183827556425/greek-orthodox-church-zürich-switzerland] il.13-15Herzog &deMeuron ChurchinZurich,projektkonkursowy, model fizyczny, 1989, [https://spyskrapbook.tumblr.com/post/183827556425/greek-orthodox-church-zürich-switzerland] il.16,17JerzyNowosielski,Cerkiew w Białym Borze, 1997, [http://salonliteracki.pl/new/do-zobaczenia/939-jerzy-nowosielski-cerkiew-w-bialym-borze] il.18Jerzy Nowosielski,Cerkiew w Białym Borze, wnętrze, 1997, [http://salonliteracki.pl/new/do-zobaczenia/939-jerzy-nowosielski-cerkiew-w-bialym-borze] il.19,20CerkiewNarodzenia PrzenajświętszejBogurodzicy, Lwów, 1997,[https://mapio.net/wiki/Q2855761-uk/] il.21-25OpactwoNovy Dvur wCzechach,JohnPawson,1999-2004[http://www.johnpawson.com/works/abbey-of-our-lady-of-novy-dvur] il. 26,27TadaoAndo, Przestrzeńmedytacji,Paryż,siedzibaUNESCO,1989 [https://docplayer.pl/67070276-Geometria-determinowana-swiatlem-i-materia-jako-imperatyw-tworczy-architektury-tadao-ando.html] il.28,29Bruder KlausField Chapel, Niemcy, Peter Zumthor, 2007 [https://www.archdaily.com/106352/bruder-klaus-field-chapel-peter-zumthor] il.30,31Chapel inMiljana,Chorwacja,Alvaro SizaVieira,2021[https://www.archdaily.com/975910/chapel-in-miljana-alvaro-siza-vieira] il.32-34MaciejNowicki,kaplicawLaskach,projekt, 1948[L’achitectureD’Aujoud’hui,21/1948,s.51;] il.35-38KościółŚw. Jadwigi, Kraków,RomualdLoegler,JacekCzekaj,MarekPiotrowski,1979. [http://inmemoriam.architektsarp.pl/pokaz/jacek_bronislaw_czekaj,379] il.39ApolloPawilon,VictorPasmore, Anglia,1969[https://pl.wikipedia.org/wiki/Victor_Pasmore] il.40Analiza skaliobiektów użytecznościpublicznej. Opracowaniewłasne. il.41CentrumOdessyzlotuptaka,il.42SchodyPotiomkinowskie,Odessa [https://bestin.ua/break/pochemu-odessu-lyubyat-bolshe-chem-monte-karlo-i-chto-my-vse-delaem-tam-na-vyxodnyx/] il.43HotelBristol,Odessa. il.44Pasaż,kostiumarchitektoniczny,Odessa [https://blog.ostrovok.ru/gorod-s-xarakterom-chto-posmotret-v-odesse/] il.45Port,Odessa. il.46LatarniaWoroncowa,Odessa [https://od.vgorode.ua/news/dosuh_y_eda/266124-odesskyi-maiak-vnov-otkryt-dlia-poseschenyia] il.47 MPZP,Odessa(162,4km2)[https://arhimas.com/genplan-odessy-generalnyj-plan-odessy-2015-2014-2013-2012/] il.48MPZP, Kraków (327km2) obrys Odessynałożonydlaporównaniaskalimiast,opracowaniewłasne il.49PlanOdessy, centrummiastailokalizacjaprojektu,opracowanie własne il50 Działka,lokalizacjaprojektu,zdjęciesatelitarne,opracowaniewłasne il.51-53 fot. zdjęciadziałki,archiwumwłasnyautorki il.54,55 Zdjęciadziałkizrobionew2014roku,widoknalatarnięmorską [https://dumskaya.net/news/pod-ilichevskom-snesli-butaforskiy-mayak-stavshi-066133/] il. 56-58fot. zdjęciawybrzeżaz2010,2017i2018roku,archiwumwłasnyautorki il.59Szkic,opracowaniewłasne il.60Rzutparteru,opracowaniewłasne il.61Schematpowstawaniabryły, opracowaniewłasne il.62Szkice, poszukiwaniekompozycji,opracowaniewłasne il.63Budynekopiekinadosobamistarszymi, południowa elewacja,opracowaniewłasne 56 il.64Kaplicaekumeniczna,widokzlotu ptaka,opracowanie własne il.65Dziedziniec kaplicy, opracowanie własne il.66Kaplicaekumeniczna,widokodśrodka,opracowanie własne il.67Roboczymodel fizycznykaplicy, opracowaniewłasne il.68Kaplicaekumeniczna,pomieszczeniedlamodlitw,opracowanie własne il.69Detalkaplicy,opracowanie własne il.70Kaplicaekumeniczna,dziedziniec,opracowanie własne il.71Centrumintegracjispołecznej. fragmentelewacjizachodniej,opracowaniewłasne il.72Centrumintegracjispołecznej, rzutparteru ipiętra,opracowaniewłasne il.73Budynekopiekinadosobamistarszymi, rzutpiwnicy,parteruipiętra,opracowaniewłasne il.74Kaplicaekumeniczna,rzutparteru,piętra,przekrójielewacje, opracowaniewłasne 57 6. POMNIEJSZONEPLANSZE PROJEKTOWE 58 59 60 61