Main currents in views on the reorganisation of the apparatus of executive power in the eighteenth-century Polish-Lithuanian Commonwealth
Ładowanie...
Data wydania
2021
Autorzy
Tytuł czasopisma
ISSN
1733-0335
eISSN
2450-6095
Tytuł tomu
ISBN
eISBN
Wydawca
Oficyna Wydawnicza AFM
Abstrakt
In the eighteenth century, and particularly in its second half, concepts of rebuilding the
state administration began to emerge in Poland, the basic structure of which dates back
to the times of the estate monarchy and did not meet the needs of the modern state of the
Age of Enlightenment, and at the same time differed substantially from the solutions functioning
in the absolute monarchies neighbouring Poland, where it was based at that time
on the principles of centralism and bureaucracy. Meanwhile, in the Republic of Nobles, all
offices were filled for life, without any particular emphasis on the professionalism of the
candidates. In the first half of the eighteenth century, along with penetration of the idea of
the Enlightenment into Poland, the seeds of modern concepts emerged, postulating a complete
reform of the system of the Commonwealth. The reform programme contained in
the works of the precursors of the Polish Enlightenment covered a wide range of problems,
postulating the reorganization and healing of the entire apparatus of state power, sometimes
also touching upon social issues. The political writing of that time, when discussing
the basics of the functioning of the administration, usually emphasized the primacy of the
law passed by the Sejm over executive activity. The influence of Polish political writing on
the reform of the administration seems indisputable. The structure of the central authorities
clearly referred to the concepts of the political thought of the time, constantly evolving
towards modern forms of internal administration of the state, at the same time drawing on
the achievements of European cameralist and police thought.
W XVIII stuleciu, a szczególnie w jego drugiej połowie, poczęły się w Polsce rodzić
koncepcje przebudowy administracji państwowej, której zasadnicza struktura wywodziła
się jeszcze z czasów monarchii stanowej i nie przystawała do potrzeb nowoczesnego
państwa epoki Oświecenia, a jednocześnie odbiegała zasadniczo od rozwiązań funkcjonujących
w sąsiadujących z Polską monarchiach absolutnych, gdzie oparto ją w owym czasie
na zasadach centralizmu i biurokratyzmu. Tymczasem w Rzeczypospolitej szlacheckiej wszystkie urzędy były obsadzane dożywotnio, bez przywiązywania wielkiej wagi do fachowości
kandydatów. Wraz z przenikaniem do Polski idei Oświecenia, ujawniać się poczęły zalążki
nowoczesnych koncepcji postulujących pełną reformę ustroju Rzeczypospolitej. Program reform
zawarty w dziełach prekursorów polskiego Oświecenia obejmował szeroką gamę problemów.
Postulowano reorganizację i uzdrowienie całego aparatu władzy państwowej, dotykając
niekiedy także zagadnień społecznych. Ówczesna publicystyka, omawiając podstawy
funkcjonowania administracji, podkreślała z reguły prymat uchwalonego na sejmie prawa
nad działalnością wykonawczą. Wpływ polskiej publicystyki na reformę administracji zdaje
się bezsporny. Struktura władz centralnych wyraźnie nawiązywała do koncepcji głoszonych
przez ówczesną myśl polityczną, ulegając stałej ewolucji w kierunku nowożytnych
form zarządu wewnętrznego państwa, jednocześnie czerpiąc z dorobku europejskiej myśli
kameralistycznej i policystycznej.
Opis
Tematy
Słowa kluczowe
Republic of Nobles, executive power, reforms of administration, administrative Thought, Rzeczpospolita szlachecka, władza wykonawcza, reformy administracji, myśl administracyjna
Źródło
Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego 2021, T. XXIV, s. 153-164.