Wymiar sprawiedliwości rozumiany jako działalność sądów opiera się na zasadzie znanej w swej łacińskiej formule iura novit curia, czyli „sąd zna prawo" pochodzącej od średniowiecznych glosatorów. Reguła ta oznacza, że sądy winny posiadać jak najpełniejszą, jeśli nawet nie całkowitą znajomość prawa, które zobowiązane są stosować w odniesieniu do ustalonych w procesie sądowym faktów (zdarzeń), rozumianych jako zaszłości w świecie zewnętrznym. Historia prawa jest dziedziną nauki prawa. Historyk prawa posiada pewną specjalistyczną wiedzę. W artykule autor omawia sprawy sądowe, w których był powoływany jako biegły historyk prawa. W szczególności z jego udziałem toczył się proces wszczęty przed Sądem Rejonowym w Wieliczce przez Parafię Rzymsko-Katolicką w Niepołomicach przeciwko Okręgowej Dyrekcji Lasów Państwowych. Zadaniem miało być ustalenie charakteru prawnego świadczenia wynikającego z aktu erekcyjnego króla Kazimierza Wielkiego z dnia 4 października 1358 r. Biegli powoływani są do ustalenia faktów. W przypadku biegłego historyka prawa kwestia ta przedstawia się jednak inaczej. Przedmiotem opinii jest w tym przypadku nie tyle sfera czysto faktyczna, ile ocena prawna tych faktów w świetle obowiązującego w dacie zdarzenia prawa postrzeganego nie tylko przez literę tego prawa, ale także z uwzględnieniem judykatury tego czasu, a także doktryny prawnej. Biegły historyk prawa ustala fakty na tle i w związku z prawem. Prawo określa z reguły istotę danego faktu w świetle prawa. Przedmiotem opinii biegłego historyka prawa jest nie tylko treść obowiązującego w przeszłości prawa, co praktyka jego stosowania w danym miejscu i czasie. Prawo w przeszłości, zwłaszcza odległej mieści się w zakresie pojęciowym prawa obcego, o którym mowa jest w art. 1143 § 3 kodeksu postępowania cywilnego.

The judiciary construed as the operation of courts is based on the principle known from its Latin expression as iura novit curia, which means that “the court knows the law", which originated with the authors of mediaeval glosses. The rule means that courts should have the fullest possible, even if not complete, knowledge of the law that they are bound to apply in reference to the facts (events) determined in the basic court procedure, understood as events taking place in the external world. History of law is a field of legal sciences. A historian of law has certain specialist knowledge. In the article, the author discusses the court cases in which he was appointed as an expert witness historian of law. For example, he participated in trial before the Regional Court in Wieliczka by the Roman Catholic Parish in Niepołomice vs the District State Forest Authority. The task was to define the legal character of a benefit resulting from the charter of King Casimir the Great (Kazimierz Wielki) of 4th October 1358. Expert witnesses are summoned to ascertain facts. In the case of an expert witness historian of law, the question, however, looks differently. In this case, the opinion refers not to the realm of pure facts but rather to the legal assessment of these facts in the light of the law binding on the date of the event, construed not only through the letter of the law, but also with the acknowledgement of the contemporary adjudication and the legal doctrine of the time. An expert witness historian of law ascertains the facts against the background and in relation to law. Law, as a rule, defines the essence of a given fact in the light of law. The object of opinion of an expert witness historian of law is thus not only the contents of law that was binding in the past, but rather the practice of its application in a given time and space. Law of the past, especially distant, lies within the notional scope of foreign law, as mentioned in Art. 1143 § 3 of the Civil Procedure Code.

Die Judikative, die als Tätigkeit von Gerichten verstanden wird, basiert auf dem lateinischen Grundsatz iura novit curia, d.h. “das Gericht kennt das Recht’, der von den mittelalterlichen Glossatoren kommt. Diese Regel bedeutet, dass die Gerichte ein möglichst volles Rechtswissen, wenn nicht sogar das vollständige Rechtswissen überhaupt besitzen sollten, das sie verpflichtet sind, auf die in einem gerichtlichen Prozess festgestellten Tatsachen (Ereignisse) anzuwenden, die als in der Außenwelt passierte Vorfälle verstanden werden. Die Rechtsgeschichte ist ein Rechtswissensgebiet. Ein Rechtshistoriker besitzt ein gewisses Fachwissen. In dem Artikel bespricht der Autor Gerichtssachen, in denen er als Sachverständiger für Rechtsgeschichte eingesetzt wurde. Mit seiner Beteiligung wurde insbesondere ein Prozess durchgeführt, der vor dem Amtsgericht in Wieliczka durch die Römisch-katholische Pfarrei in Niepołomice gegen die Bezirksdirektion der Staatlichen Forste eingeleitet wurde. Die Aufgabe war es, den rechtlichen Charakter der Leistung festzustellen, der sich aus dem Gründungsakt des Königs Kasimir des Großen vom 4. Oktober 1358 ergab. Sachverständige werden eingesetzt, um Tatsachen festzustellen. Im Falle eines Sachverständigen für Rechtsgeschichte verhält es sich allerdings anders. Gegenstand des Gutachtens ist in diesem Fall nicht so sehr der rein tatsächliche Bereich, sondern vielmehr die rechtliche Beurteilung dieser Tatsachen gemäß dem am Tag des Ereignisses gültigen Recht und zwar nicht nur nach dem Buchstaben dieses Rechts sondern auch mit Berücksichtigung der Judikatur jener Zeit wie auch der Rechtslehre. Ein Sachverständiger für Rechtsgeschichte stellt die Tatsachen aufgrund und im Zusammenhang mit dem Recht fest. In der Regel bestimmt das Recht rechtlich das Wesen der jeweiligen Tatsache. Gegenstand des Gutachtens eines Sachverständigen für Rechtsgeschichte ist nicht nur der Inhalt des in der Vergangenheit gültigen Rechts sondern auch seine praktische Anwendung an dem jeweiligen Ort und zu der jeweiligen Zeit. Das Recht in der Vergangenheit, insbesondere in der weit entfernten Vergangenheit ist in dem Begriffsumfang von Fremdrecht enthalten, von dem in Art. 1143 § 3 des Zivilverfahrensgesetzbuches die Rede ist.

Судебная система, понимаемая как деятельность судов, основана на принципе, который отображен в латинском положении: iura novit curia, т.е. «суд знает законы», появившегося в среде средневековых глоссаторов. Это положение означает, что суды должны владеть самым широким знанием законов, которые должны применять по отношению к выявленным во время судебного процесса фактам (событиям), имеющим место во внешним мире. История правоведения является отраслью юриспруденции. Историк права располагает некоторыми специфическими знаниями. В статье автор рассматривает судебные дела, в которых он участвовал в роли эксперта по истории правоведения. В частности, с его участием проходило судебное разбирательство в Районном суде города Величка, истцом которого являлся римско-католический приход в Немоломицах, а ответчиком - Окружная дирекция государственных лесов. Перед судом стояла задача дать правовую оценку основополагающему акту короля Казимира Великого от 4 октября 1358 г. Суд назначает экспертов с целью установления фактов. В случае эксперта по истории правоведения эта цель выглядит немного иначе. Предметом экспертизы не является сугубо сфера установления фактов. Ее задача - дать правовую оценка этих фактов в свете права, существующего в данном историческом периоде, с учетом не только буквы закона, но и судебной практики данного времени и правовой доктрины. Эксперт по истории правоведения устанавливает факты на фоне и в связи с законом. Как правило, закон определяет сущность данного факта в свете закона. Предметом заключения эксперта-историка является не столько указание содержания действующего в прошлом законодательства, сколько практика его применения в данном месте и времени. Право в прошлом, особенно в отдаленном, необходимо рассматривать как чужое законодательство, о чем упоминается в ст. 1143 § 3 Гражданского процессуального кодекса.