"Prawo do opozycji nie zostało exspresais verbis zapisane w Ustawie Zasadniczej RFH. Spośród konstytucji krajowych jedynie Konstytucja Hamburga w art. 23a wprowadzonym poprawką z 18 lutego 19Tl roku uznała opozycję za istotny czynnik składowy demokracji parlamentarnej. Postanowienie to najwyraźniej oddało treść wcześniejszych orzeczeń Federalnego Trybunału Konstytucyjnego^, który dokonując interpretacji art. 21 ust. 2 UZ uważał opozycję za nieodzowny element wołnościowo-deraokratycznego ustroju RFH. Konieczność istnienia opozycji postawił on na równi z obowiązywaniem takich podstawowych zasad ustrojowych, jak: suwe - reność ludu, podział władz, praworządność, odpowiedzialność rządu przed parlamentem i wielopartyjność. Wprawdzie prawo do opozycji wyprowadził on z zasady równości szans partyjnych i odnosił je zasadniczo do partii politycznych, to jednak należy sądzić, iż przysługuje ono również obywatelom i innym niż partie zrzeszeniom. Wynika to zarówno z zasady równości' (art. 3 UZ), jak i z przyznanych im podstawowych praw i wolności, zwłaszcza zaś zdolności rozpowszechniania poglądów (art. 5 UZ), wolności zgromadzeń (art. 8 UZ), prawa petycji (art. 18 UZ), prawa zgłaszania przez wolne grupy wyborców kandydatów w wyborach do ciał p przedstawicielskich , czy też prawa do oporu przysługującego wszystkim obywatelom w celu obrony istniejącego ustroju (art. 20 ust. 4 UZ)."(...)