Simultaneously with the entry into force of the EU Lisbon Treaty on December 1, 2009, many of the alleged weaknesses of the mechanisms of protection of fundamental rights are in the process of being addressed: the Charter of the Fundamental Rights of the European Union has acquired binding force; the European Union is due to accede to the European Convention of Human Rights and the Fundamental Rights Agency was established as a European Union body in charge of monitoring the correct implementation of fundamental Rights throughout the Union. When the Charter of Fundamental Rights of the EU became legally binding in 2009, the Fundamental Rights Agency was the first EU body with competence stretching across the whole Charter. FRA was tasked to provide the EU institutions and Members States with “assistance and expertise”, particularly through the collection of “objective, reliable on comparable information on the development of the situation of fundamental rights”. This paper will focus on a single aspect – what impact the EU enlargement had on human rights through its special agencies. For this purpose, we will take a close look at the EU Fundamental Rights Agency. We will address the issue concerning the role being played by the European Union Fundamental Rights Agency as an advisory body, issuing opinions on various aspects of fundamental rights within the Union on EU’s and Member States’ requests. The 10th anniversary of the European Union Agency for Fundamental Rights coinciding with the 60th anniversary of the Treaties of Rome seems to be a good moment to look back at what the Agency has done with an objective and critical eye, and identify areas where it should do more and better respond to the challenges, it faces.

Unia Europejska zapewnia ochronę praw podstawowych, uznając ją za jedną z ogólnych zasad prawa wspólnotowego. Choć pierwotnie traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie nie zawierały wyraźnych odniesień do praw człowieka, to jednak ich poszanowanie jest wartością wspólną dla wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego nastąpiło wzmocnienie ochrony praw podstawowych w UE. Odwołując się do postanowień art. 6 TUE, stworzył on dwie płaszczyzny ochrony praw jednostki: unijną i międzynarodową. Pierwsza ma charakter wewnętrzny i opiera się na dwóch metodach ochrony w oparciu o Kartę Praw Podstawowych, druga ma szerszy charakter i dotyczy ochrony praw podstawowych w oparciu o dotychczasowy schemat, czyli o zasadę ogólną prawa unijnego. Na mocy traktatu Karta Praw Podstawowych uzyskała wiążący charakter. Tym samym może stanowić samoistną podstawę ochrony praw podstawowych w zakresie, w jakim ich naruszenie pozostaje w sferze stosowania prawa unijnego. Przedmiotem niniejszych rozważań jest próba ukazania roli i znaczenia Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Fundamental Rights Agency, FRA), jednej z trzydziestu czterech agencji unijnych. FRA jest organem podlegającym reżimowi prawa unijnego, jednakże różnym od instytucji takich jak Rada, Parlament Europejski czy Komisja, a odrębność ta uwidacznia się szczególnie w posiadaniu przez nią osobowości prawnej. Podobnie jak inne zdecentralizowane organy wspólnotowe, ustanawiane na mocy aktów prawa pochodnego, FRA powołano pierwotnie w celu wykonywania konkretnych zadań w ramach dawnego I filaru Unii Europejskiej. W trakcie swojej dziesięcioletniej działalności Agencja Praw Podstawowych była i jest traktowana przez państwa członkowskie oraz społeczność międzynarodową jako instytucja wkomponowana w mechanizm europejski, chroniąca i upowszechniająca wiedzę o prawach podstawowych, wspólnej wartości uznawanej i akceptowanej obecnie przez społeczność tworzącą Unię Europejską.