Studium przedstawia dwa przewidziane przez Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego, a dotąd nieznane instytucje: opiekuna przydanego i doradcy. Obie te funkcje miały na celu ochronę interesów majątkowych i osobistych małoletniego w przypadku śmierci jednego lub obojga rodziców. Jednak choć obaj mieli za zadanie ochronę interesów pupila, to z jednej strony ustawodawca przyznał im w tym celu odmienne uprawnienia, z drugiej w praktyce mieszano te funkcje. Świadczą o tym dokumenty Sądu Pokoju Powiatu Łęczyckiego (od 1809 do 1856 r.), Sądu Pokoju w Łodzi (od 1844 do 1876 r.) oraz akt notariuszy zgierskich w latach 1826-1875 zgromadzonych w Archiwum Państwowym w Łodzi. Brak pełnego rozróżnienia opiekuna przydanego i doradcy przejawiał się już w przemienności terminologii używanej w odniesieniu do obu tych instytucji. Choć wskazując opiekuna przydanego, najczęściej posługiwano się wyrażeniem kodeksowym, to natrafiamy i na terminy: podopiekun lub współopiekun. Inaczej wyglądała kwestia w przypadku doradcy. Określenia ustawowego z art. 350 KCKP w ogóle nie stosowano. Posługiwano się natomiast terminologią tożsamą, co dla opiekuna przydanego. I ten właśnie termin możemy spotkać najczęściej. Ponadto w materiale źródłowym występują wskazane już wyżej wyrazy jednoznacznie odnoszące się do doradcy: podopiekun czy współopiekun. W testamentach publicznych doradcom powierzano zadania daleko wykraczające poza funkcje doradcze, a nawet opiekunów przydanych powoływano wbrew literze prawa? Najbardziej prawdopodobną przyczyną takiego stanu rzeczy była słaba znajomość przepisów prawa przez osoby sporządzające akty ostatniej woli. Ponadto osoby dokonujące rozporządzeń na wypadek śmierci, odnoszących się do przyszłości ich dzieci uważając, iż ciąży na nich obowiązek jak najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka, starały się w sposób dla siebie zrozumiały wykorzystać instrumenty, którymi posługiwała się praktyka, nie zdając sobie nawet sprawy z obchodzenia prawa. Z rodzicielskiej troski o przyszłość dziecka, któremu groziło sieroctwo, domniemywały moralne prawo mianowania opiekuna przydanego zgodnie ze swą wolą. Tym bardziej, iż rady familijne nie kwestionowały w znacznej mierze przypadków wyborów dokonanych przez testatorów. Mogło zresztą być i tak, że spadkodawca zdawał sobie sprawę, iż jego decyzja w zakresie powołania opiekuna przydanego nie ma mocy prawnej, a traktował ją jedynie jako wskazówkę dla rady familijnej.

The study presents two institutions envisaged in the Civil Code of the Kingdom of Poland (KCKP) that as yet remain hardly known: opiekun przydany (nominated guardian) and doradca (advisor). Both the functions aimed at the protection of personal and property interest of a minor in case of death of one or both parents. Although both were there to protect the interest of the juvenile person, the legislator awarded them different rights in the scope, and the functions were mistaken in practice. This is attested by the documents of the Justice of Peace Court of the County of Łęczyca (1809-1856), the Justice of Peace Court in Łódź (1844-1876) and the files of notaries public of the city of Zgierz, collected in the State Archive in Łódź. The lack of complete differentiation between the two functions was visible already in the interchangeability of the terminology used in reference to both the institutions. Although naming the opiekun przydany, the term from the code was used in most cases, we find also the terms podopiekun and współopiekun (i.e. “sub-guardian" and “co-guardian"). The question of the advisor was different. The term set up on the power of the Art. 350 of the KCKP was not used at all. What was used in its stead were terms tantamount to opiekun przydany: the term that we encounter most often. Moreover, the source materials include also the aforementioned words - podopiekun and współopiekun - clearly referring to the advisor. In testaments, public advisors were entrusted with tasks going far beyond the advisory functions, and even the nominated guardians were appointed against the law. The most probable reason for such a status quo was the poor knowledge of the rules of law by the people drawing up testaments. Moreover - believing themselves under the obligation of the best protection of the child’s interest - the people performing dispositions in the case of death, and referring to the future of their children - made efforts to apply the instruments used in practice in a manner understandable for them, unaware of circumventing law. Of parental care for the future of a child threatened with being orphaned, they surmised the moral right of nominating a guardian, according to their will. The more so as in great majority of cases family councils did not question the choices made by the testators. It could also be so that the testator realised that his decision concerning the appointment of the nominated guardian was legally null and void, and treated it only as a guideline for the family council.

In der Studie werden zwei von dem Zivilgesetzbuch des Königreichs Polen vorgesehenen, bis dahin aber unbekannten Institutionen dargestellt: die eines bestellten Vormunds und eines Beraters. Beide dieser Funktionen dienten dem Schutz von Vermögens- und persönlichen Interessen eines Minderjährigen im Todesfalle eines oder beider Elternteile. Auch wenn die beiden die Sicherung der Interessen ihres Schützlings zum Ziel hatten, wurden ihnen einerseits vom Gesetzgeber unterschiedliche Befugnisse gewährt, andererseits aber kam es zur Vermischung dieser Funktionen in der täglichen Praxis. Dies bezeugen die Dokumente des Friedensgerichts im Landkreis von Łęczyca (1809 bis 1856), des Friedensgerichts in Łódź (1844 bis 1876) sowie die Urkunden der Notare aus Zgierz aus den Jahren 1826-1875, die in dem Staatsarchiv in Łódź aufbewahrt werden. Dass die Institutionen des bestellten Vormunds und des Beraters nicht vollkommen voneinander differenziert wurden, ist bereits in der auswechselnd eingesetzten Terminologie sichtbar. Auch wenn in den meisten Fällen der bestellte Vormund mit einem vom Zivilgesetzbuch vorgesehenen Terminus bezeichnet wird, so trifft man gelegentlich auch auf die Bezeichnungen: Subbetreuer oder Mitbetreuer. Beim Berater war die Sache anders. Die gesetzliche Bezeichnung aus dem Art. 350 des Zivilgesetzbuches des Königreichs Polen wurde gar nicht angewandt. Im Umlauf war aber eine dem bestellten Vormund synonyme Terminologie. Diesen Begriff finden wir auch am häufigsten. In den Quellen sind des Weiteren auch Begriffe zu finden, die sich eindeutig auf den Berater beziehen: der Subbetreuer oder der Mitbetreuer. In den öffentlichen Testamenten wurden den Beratern Aufgaben anvertraut, die Beratungsfunktionen bei Weitem überschritten, und die bestellten Vormunde wurden nicht selten rechtswidrig ernannt. Die meist wahrscheinliche Erklärung dafür war das niedrige Bewusstsein der Rechtsvorschriften von den Personen, von welchen die Akten des letzten Willes erstellt wurden. Dabei wollten auch die von Todes wegen Verfügenden, die über die Zukunft ihrer Kinder entscheiden sollten, in dem Glauben, dass ihnen die bestmögliche Sicherung der Interessen des Kindes obliegt, die ihnen verfügbaren Instrumente auf die für sie verständliche Weise zu nutzen, ohne darüber im Klaren zu sein, dass dies die Umgehung des Rechts war. Aus purer Sorge um die Zukunft des Kindes, das mit dem Verwaisen bedroht war, schlossen sie ihr moralisches Recht, einen bestellten Vormund nach ihrem Willen zu benennen. Zumal die Familienräte diese Wahl der Testatoren selten in Frage stellten. Es könnte aber auch so gewesen sein, dass sich der Testator im Klaren war, dass seine Entscheidung über die Benennung eines bestellten Vormunds keine Rechtskraft habe, sah es aber nur als einen Hinweis für den Familienrat vor.